Ali İhsan Aksamaz
Çerkes/ Adige Aydınlarından тıэшъу/ T’eşu Mehmet Yasin Çelikkıran 1927’de Gaziantep’te doğdu. Babası Şerif Bey Çerkeslerin/ Adigelerin Şağsığ boyunun T’eşu ailesinden. T’eşu ailesi 1864’de Kuzey Kafkasya’dan Osmanlı Türkiyesi’ne sürüldü. T’eşu ailesi önce, o zamanlar sınırlarımız içindeki Balkanlara, Priştine’ye iskân edildi. 1877- 1878 Osmanlı Türkiyesi- Çarlık Rusyası arasındaki (93) Harbi sonrasında imzalanan Edirne Antlaşmasıyla T’eşu ailesi de ikinci bir sürgüne uğrayarak Anadolu’ya iskân edildi.
Mehmet Yasin Çelikkıran, öğrenimine Kahramanmaraş’ta başladı. Orta öğrenimi sırasında yapılan sınavda Türkiye birincisi oldu. Böylelikle de Galatasaray Lisesi’nde yatılı okuma hakkı elde etti. 1949’da mezun oldu. İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi’nde okudu. Ancak öğrenimini yarıda bıraktı. Daha sonra Galatasaray İktisadî Ticarî Bilimler Akademisi’nden mezun oldu.
1955’te askerlik hizmetini tamamladıktan sonra İstanbul Belediyesi’nde, Galatasaray Lisesi’nde ve Turizm Bakanlığı’nda çeşitli görevlerde bulundu. 1990’da emekli oldu.
İki evlât babası olan Mehmet Yasin Çelikkıran Türkçe, Çerkesçe/ Adigece, Fransızca ve İngilizce biliyordu.
ÇEŞİTLİ DERGİLERDE TELİF VE TERCÜME MAKALELERİ YAYINLANDI
1946’dan başlamak üzere İstanbul Kafkas Kültür Derneği’nde uzun yıllar yöneticilik yaptı. Yalnızca Kuzey Kafkasyalıların Türkiye’deki dernekleriyle değil, Ürdün, Suriye, İsrail ve ABD’deki dernekleriyle de dostane ilişkiler kurdu ve bunlar arasında olması gerektiği şekilde bağlantının sağlanması ve geliştirilmesine yoğun çaba sarf etti.
‘Kafkas’, ‘Yeni Kafkas’, ‘Kafdağı’, ‘Yeni Kafkasya’, ‘Alaşara’ adlı periyodiklerde telif ve tercüme çalışmaları ya da röportajları yayınlandı.
Sovyetler Birliği’nde “glasnost/ açıklık” rüzgârları esmeye başladığında, Türkiye’den Kuzey Kafkasya’ya ilk turistik gurup gezi organizasyonu gerçekleştirdi. Türkiye ve İsrail’den grupların Kuzey Kafkasya’ya turistik gezilerini organize etti.
Mehmet Yasin Çelikkıran, çocukluğunda ailesinden öğrendiği Çerkesçe/ Adigece ile yetinmedi. Esas olarak Sovyetler Birliği döneminde temeli atılan ve gelişen Yazılı Adige Edebiyatı’yla ilgili yayınlanmış çeşitli kitapları da Soğuk Savaş yıllarında çeşitli vasıtalarla edindi. Kiril temelli Adige alfabesini kısa sürede öğrendi ve orada yayınlanmış Adigece kitapları okuyarak anadilini geliştirdi.
Adigece- Türkçe/ Türkçe- Adigece bir sözlük çalışmasına başladı. Ancak 1980- 1990’lı yılların Türkiye’sindeki siyasî iklim ile dilbilimsel ve teknolojik imkân ve kabiliyetler el vermediği için sözlük çalışmalarını maddî imkânlarını zorlayarak Maykop’ta kitaplaştırmaya karar verdi. Böylelikle de çalışmalarından ‘Türkçe- Adigece Sözlük” 1991’de, ‘Adigece-Türkçe Sözlük’ 1992’de Maykop’ta yayınlandı.
MAYKOP’TA YAYINLANAN İKİ SÖZLÜĞÜ
“Bir siz eksiktiniz! Başımıza bir de siz mi çıktınız?!”
(‘Yeni Kafkasya Gazetesi’nin Cağaloğlu’ndaki ofisinde bir sohbetimizde anlattıklarından: )
Mehmet Yasin Çelikkıran, bir ilki dostlarının da yardımıyla Maykop’da gerçekleştirir. Yıllarca emek verdiği sözlük çalışmasını oradaki dostlarının psikolojik ve teknik yardımlarıyla, Çerkesçe/ Adigece dilbilimsel ve teknolojik imkân ve kabiliyetlerin yüksek olduğu Maykop’da yayınlatmayı başarır. Şimdi iş orada basılan sözlüklerin Türkiye’ye getirilmesine kalır.
Maykop’tan bir aracın bagajına yüklenen sözlük paketleri Sarp Sınır Kapısı’na kadar kazasız- belâsız ulaşır. Gürcistan Sarp’ından girerler. Türkiye Sarp’ında gümrük görevlileri yaptıkları mutâd kontrollerde sözlük paketlerini görürler ve hemen amirlerine haber verirler.
Amir sorar:
-Bunlar ne?
– Sözlük. Çerkesçe sözlük.
Amir, sorulan sorulara kendinden emin bir şekilde cevap vermesine de içerlemiş olmalı ki:
-Kürtler yetmiyordu, bir siz eksiktiniz! Başımıza bir de siz mi çıktınız?!
Münasip bir lisanla gereken cevabı verir. Amir inatçıdır:
-Bu kitaplar buradan Türkiye’ye giremez. İzin vermem!
Amir’in sözlükleri çöpe atmakta kararlı olduğunu konuşma ve tavırlarından anlar ve sorar:
-Bu kitapları burada bırakamam. Ne yapmam gerekiyor?!
Amir, Mehmet Yasin Çelikkıran’ın sakin ve kararlı duruşu karşısında:
-Devletten yazı getir! Bölücü ve yıkıcı yayın olmadığına dair yazı getir! O zaman veririm.
Bir hafta süre ister. Birkaç sözlük talep eder. İstemeye istemeye verilir.
Mehmet Yasin Çelikkıran doğrudan İstanbul’a gelir. Dinlenir. Traş olur. Biraz kendine gelir. Ankara’daki birkaç dostunu telefonla arar. Durumu anlatır. Yardım ister. Akşamına da elindeki birkaç sözlükle Ankara’ya gider. Devletin ilgili birkaç kurumundan bu sözlüğün “bölücü ve yıkıcı yayın olmadığına dair” resmî yazıları Ankara’daki dostlarının da yardımıyla kısa sürede alır.
Yine vakit geçirmeden Ankara’dan bir otobüse atlar ve Sarp Sınır Kapısı’na döner. Resmî yazıları muhatap Amir’e teslim eder. Amir, çaresiz sözlükleri teslim eder. Ancak sözlüklerin önemli bir bölümü sular içindeki depoda bekletildiği için okunamaz hale gelir.
Sağlam kalmış sözlükleri toplar ve İstanbul’a doğru yola çıkar.
TÜRKİYE’DE YAYINLANAN İKİ KİTABI
Mehmet Yasin Çelikkıran 3 Ocak 1996’da geçirdiği trajik bir trafik kazasıyla aramızdan ayrıldı.
Yayınlanmış çalışmaları: “Türkçe- Adigece Sözlük” (Adige Cumhuriyeti, Maykop, 1991); “Adigece- Türkçe Sözlük” (Adige Cumhuriyeti, Maykop, 1992); “Çerkes Atasözleri ve Deyimleri” (Tüm Zamanlar Yayıncılık, İstanbul, 1994); “Çerkes Masalları” (Kafder Yayınları, Ankara, 2001).
Vefâtıyla taslak olarak kalan çalışmaları: “Kafkasya’da Sülâleler Endeksi” ve “Kafkasya’da Köyler Listesi”.
(Önerilen Okumalar : Ali İhsan Aksamaz, “İsrail Çerkesleri ve Kültürel Otonomi”, sonhaber.ch, 16 II 2020; Ali İhsan Aksamaz, “Çerkes Aydınlarının Yayıncılık Faaliyetleri”, sonhaber.ch, 26 III 2020; Hadeqhatly Asker, “Sağolasın Yasin”, Adighe Maq, Maykop, 6 II 1991; Yasin Çelikkıran, “ Kuzey Kafkasya’ya Turistik Grup Gezisi Düzenlendi”, Kafdağı Dergisi, sayı 31- 32, Ankara, 1989; Yasin Çelikkıran, “Kuzey Kafkasyalıların Kültürel Örgütlenme Çalışmaları”, Kafdağı Dergisi, sayı 51- 52, Ankara, 1991/ kafdav.org.tr; Sefer E. Berzeg, “Kafkas Diasporası’nda Edebiyatçılar ve Yazarlar Sözlüğü, Kafkasya Gerçeği Yayınları, Samsun, 1995).
( 4 I 2021)