Kuban Seauhmann

Sürgünden sonra çok kötü bir dönem geçiren Çerkeslerin Osmanlı topraklarında yaptıkları ilk resmi çalışma olarak; Şimali Kafkas Cemiyeti (Kuzey Kafkas Derneği) adı altında bir dernek kurmaları gösterilebilir.

Aslında bu dernek, o dönemde hiç kimsenin cesaret edemeyeceği derecede ilerici bir yapı sergilemektedir. Şeriatçılığın yoğun yaşandığı dönemde, şeriatçılığı kesin bir dille reddetmiş ve kurdukları derneğin 1.maddesine şöyle yazmışlardır: “Aşağıda ikinci maddede yazılı amaçlara hizmet etmek ve genel merkezi İstanbul’da olmak üzere erkekler ve kadınlardan oluşan ‘Şimali Kafkas Cemiyeti’ kurulmuştur”.

O dönemleri göz önüne aldığınızda daha birinci madde de bile yaşam biçimlerini kesin bir dille tarihe geçirmişlerdir.

Şimali Kafkas Cemiyeti, toplumbilimsel olarak değerlendirildiğinde; o günün koşullarında ve çaresizliklerinde yapabileceğinin en iyisini yapmış görünüyor. Günümüzde, çoğu Çerkes Şimali Kafkas Cemiyeti’nin Çerkesleri kadar olaya sosyolojik bakamıyor. Daha çok maddi kazanımlar elde etmeyi  ve şeriatçılığa uşaklık yapmayı uygun görüyorlar. O dönemde, kadın erkek ayırımı yapılmaksızın bir çatı altında umarsız toplanılırken
-hatta yönetime katılınırken- şimdilerde haremlik selamlık uygulamaları yaygınlaştırılıyor.

Biz Şimali Kafkas Cemiyeti’nin yapılanması konusundaki detaylara girmeyeceğiz. Yazımızın sonunda cemiyetin tüzüğünü ve şubelerine ilişkin talimatlarını okuyabilirsiniz.

Bizim asıl değinmek istediğimiz konu, şeriatçılığın o denli yoğun olduğu bir dönemde nasıl olurda Çerkesler geleneklerinden taviz vermezler? Nasıl olurda şu anda -kısmen de olsa- özgürlüklerin yaşandığı bir ortamda bazı Çerkesler şeriat batağının içine girip, gözleri görmez, saldırgan, uyumsuz, toplumsal çalışmaları çıkar çalışmaları gibi görür. Çünkü Osmanlı Dönemi Kuzey Kafkas Diasporası ile şimdiki kuşak arasında asimilasyon farkı var.

Şimdi Türkiye’deki bazı Çerkes dernekleri ve grupları ya Fetullahçı ya Işıkçı ya da başka şeriatçı grupların uşağı durumunda. Ki, bu gruplar Müslümanlığa inanan samimi insanların üzerinden ne kadar rant sağladıkları bilinmeyen konular değildir. Osmanlı dönemi Çerkesleri bunun farkına varırken günümüzde bazı “Çerkeslerin” bunun farkına varmamaları düşündürücüdür. Dolayısıyla 100 yıl önceki Çerkeslerin yaptıklarına bakıp sonra günümüze döndüğünüzde yüzümüz kızarıyor.

Hazımsızlık ve şeriatçılık öyle benliklerine işlemiş ki, Çerkesliğin yok olmasına neden olduklarının farkında bile olmadan bunlara hizmet ediyorlar.

Değişen ne oldu? 100-150 yıl içinde ne değişti de biz bu duruma düştük? Osmanlı dönemi diasporası Cemiyeti “Çerkes kızları ile evlenmelerini sağlamak ve Çerkes kızlarının Kafkasyalı olmayan unsurlarla, özellikle sadece servete tamah edilerek aslı ve soyu belli olmayan ve hatta soyluluğunu yitirmiş şahıslara verilmesi men edilecektir.”  diye karar alırken acaba ne anlatmak istediler? O dönemin serveti olup soysuz olanları kimlerdi? Herhalde o dönemin ateistleri değildi.

Osmanlı dönemi Kuzey Kafkasyalılar, genç kızlarımızın özellikle gelinlik dönemlerini zorlaştıran adetleri kaldırmaya çalışmak gibi çağdaş bir düşünceyi derneğinin tüzüğüne almaları çok şey anlatıyor. Buna karşın, 2003’de bazı “Çerkesler”de genç kızlarımızı derneklerden, düğünlerden, zegexlerden kopartıp çarşafın içine sokuyor.

Birazcık aklı olan görüyor ki, bu yapılanmalar Çerkeslerin birbirlerinden kopmamasının en önemli engeli olarak gördükleri yaşam biçiminin bir biçimde ortadan kaldırılmasına yöneliktir. Bunu da kısmen başarıyorlar.

Şimali Kafkas Cemiyeti’ni kuranlar ile torunları arasındaki bu değişim ne yazık ki Çerkeslerin yararına değil. Onlar şimdi yaşıyor olsalardı, bu din bezirganlarınla zamanında yeteri kadar mücadele etmedikleri için hayıflanıyor olacaklardı.

CircassianCanada Notu
1) CircassianCanada adına yazılan her türlü yazı hiçbir maddi çıkar beklentisi olmadan yayınlanmaktadır. Dolayısıyla bu yazıları kullanmak isteyen hiçbir kurum ya da kişi telif hakkı ödemeksizin ya da izin almaksızın kullanabilir. Etik (ahlaki) değeri biz Çerkeslere herhangi bir maddi bedel beklemeden hizmet olarak algılıyoruz. Saygılarımızla.

2) Aşağıdaki Şimali Kafkas Cemiyeti’nin Tüzüğü, günümüz Türkçe’sine CircassianCanada tarafında çevrilmiştir.
ŞİMALİ KAFKAS CEMİYETİ NİZAMNAMESİ (Kuzey Kafkas Derneği Tüzüğü)

Madde 1– Aşağıda ikinci maddede yazılı amaçlara hizmet etmek ve genel merkezi İstanbul’da olmak üzere erkekler ve kadınlardan oluşan “Şimali Kafkas Cemiyeti” kurulmuştur.

Madde 2– Derneğin izleyeceği amaçlar: Kuzey Kafkasya’nın asli unsurlarının ulusal haklarını savunmak, elde etmek ve adı geçen unsurlar arasında kardeşlik, ulusal dayanışma ve yardımlaşmayı kurmak ve güçlendirmek; ulusal karakteri geliştirmek, bilimler ve uygulamalı bilimleri (ulûm ve funûnu) ve özellikle ulusal eğitimi yaymak ve genelleştirmek; sanat ve ticareti destek, yetim çocukları ve yardıma muhtaç aileleri koruma; hastalıklara karşı mücadele ile ulusal nüfusu arttırmak ve soyun saflığını korumaktır.

Madde 3– Dernek ikinci maddede belirtilen amaçlara ulaşmak için herşeyden önce ulusal dilleri yazılı hale getirerek, ulusal okullar kurarak ulusal eğitimi yayacak ve genelleştirecektir. Ulusal unsurlarının bulunduğu yerlerde şubeler açacak, çeşitli dillerde gazete ve broşürler yayımlayarak ve gereken diğer araçlarla tarihini ve ulusal haklarını uygarlık dünyasına karşı ilan edecek ve savunacaktır. Diğer ulusal kurumlarını oluşturarak ulusal ve medeni ihtiyaçlarını sağlayacaktır. Ulusal unsurlar arasında derneğin düşüncelerini yaymak üzere, Dernek Genel Merkezi tarafından İstanbul’da bir gazete ve ayrıca bir broşür yayımlayacaktır.

Madde 4– Örgüt : Dernek İstanbul’da bulunacak olan bir genel merkez ile şubelerden ve bazı yörelerde birkaç şubeden oluşan ve bölgenin adını taşıyan ikinci derece merkezlerden oluşacaktır. İkinci derecedeki merkezler (merakız-ı tâliyye) Genel Merkez ve şubelerdeki ikinci derece merkezler tarafından atanacaktır. Genel Merkez, “Thamate Kurulu” ve “Genel Merkez Yönetim Kurulu”ndan oluşmaktadır. “Thamate Kurulu” ve “Genel Merkez Yönetim Kurulu” onikişer, İkinci Derece Merkez Kurulları yedişer ve şube kurulları beşer kişiden oluşacaklardır. Bir şube kurulundan biri başkan, diğeri sorumlu katip ve diğerleri üyelerdir. “Thamate” ve “İkinci Derece Merkezler” kurulları üç yıl için, diğer kurullar birer yıl için seçilecektir.

Madde 5– Kuzey Kafkasya ulusal unsurlarına (halklarına) mensup herkes (kadın veya erkek) derneğin amaçlarını kabul etmek koşuluyla derneğin üyelerinden olabilir. Ancak oy kullanma hakkına sahip olabilmek için onsekiz yaşından aşağı olmamak ve en az ayda 20 Kuruş bir para ödemeyi kabul etmiş olmak koşuldur. Ölümünden önce önemli bir miktar para veren ve bağışlayan ya da ölümünde önemli bir gelir vakfeden ve vasiyet eden, olağanüstü hizmeti görülen kişiler “şeref üyesi” (Aza-ı mübeccele) sayılırlar.

Madde 6– Seçim Yöntemi : Şubelerin yönetim kurulu her şubenin sınırı içinde bulunan üyeleri tarafından -her bir unsurun temsilcisi bulunacak biçimde- yapılacak genel toplantı ile seçilir ve “Genel Merkez”e bildirilir. Genel Merkez Yönetim Kurulu, ululen her şubenin seçip göndereceği birer kişiden oluşan delegelerin yılda bir kez akdedeceği kongre tarafından, bu kongreye katılan üyeler arasından seçilecek 24 kişi arasından “Thamate Kurulu” tarafından seçilerek atanır. Bu amaçla İkinci Derece Merkez (Merakız-ı Tâliye) Kurulları’da bölgesindeki şubeler tarafından aynı biçimde her yıl bir kez seçilir. “Thamate Kurulu”, tüm şubelerin genel üyelerinin üç yılda bir toplanmasıyla ve gizli oy yöntemiyle seçecekleri kişilerden en çok oy alanlar aldıkları oy sırasıyla seçilirler. “Thamate Kurulu”nda, her ulusal unsurdan mutlaka bir kişi bulunacaktır. Üç kez “Thamate Kurulu”na seçilen ve atanan kişi bu kurulun sürekli üyelerinden biri olur.

Madde 7– Genel merkez yönetimi, ikinci derece merkezler ve şube kurulları üyeleri muvazzaf, yani ücretli ve sorumlu olacaklardır. Bu nedenle sürekli toplantı halinde bulunacaklardır. Bu amacın ilk yapılacak genel kongre ile sağlanmasına değin bu kurulların üyeleri onursal olarak görev yapacaklardır. Thamatelerin hakk-ı huzuru vardır.

Madde 8– Görevler : Thamate Kurulu derneğin genel amaçlarının gerçekleşmesiyle görevli en yüksek kurulu ve dernek tüzüğünün denetleyicisidir. Derneğin genel amaçları ile ilgili iş ve konuları genel merkez yönetim kuruluna aktarır. Thamate Kurulunun emrinde özel bir sekreter bulunur. Genel Merkez Yönetim Kurulu, Thamate Kurulu’nun gözetimi altındadır. Derneğin sorumlu sekreteri Yönetim Kurulu’na bağlıdır. Yönetim Kurulu bütçe, eğitim, hukuk, sağlık, istatistik gibi iç bölümlere ayrılır. Bu kurula dernek üyelerinden yardımcı ve onursal olarak devamlı üyeler alınabilir. İkinci derece merkezler ve şubeler yönetim kurulları da genel olarak Genel Merkez Yönetim Kurulu gibi görevlerle ilgilenmek üzere üyeleri arasından görevleri paylaştırır. Yönetim Kurulu, kararlarından uygulama ve yürütmeyi kendi yetkisi dışında gördüklerini usulen Thaate Kurulunun görüş ve onayına sunar. İki kurul arasında anlaşmazlık doğduğunda her iki kurulun genel meclis halinde toplanmasıyla ve oy çokluğu ile kararlar alınır. Thamate ve Yönetim Kurulları her yıl toplanacak olan Genel Kongre’ye karşı ortak sorumludurlar.

Madde 9– Kurullarda genel görevin işleyiş biçimi hakkında ayrıca bir iç tüzük düzenlenecektir.

Madde 10– Çalışmanın işleyiş biçimi: Genel Merkez ile ikinci derece merkezler ve şubelerin yönetim kurulları sürekli çalışma halinde bulunacaklardır. Her toplantıda bir başkan atanacak ve bütün görüşmeler belgelenerek arşivlenecektir. Thamate Kurulu hiç olmazsa haftada bir kez toplanır. Her bir şubenin yönetim kurulu, Genel Kongre’nin toplanmasından üç ay önce bir yıllık çalışmasına, gelirleri ve harcamalarına, gelecek yıl hakkındaki isteklerine ve şubenin genel durumuna ilişkin ayrıntılı bir raporu Genel Merkez’e verecektir. Genel Merkez’de derneğin bütününe ilişkin aynı biçimdeki ayrıntılı raporunu Genel Kongre’ye sunmaya zorunludur. Genel Kongre (Zeuç’e) her yıl Ekim ayının on beşinde toplanır. Bu toplanma bir ay kadar devam eder. Kongreyi usulen Thamate Kurulu açar. İlk toplantıda kongre üyelerinin belgeleri incelendikten ve toplantının yapılması için gerekli üyenin mevcut bulunduğu belirlendikten sonra Thamate ve eski Merkez Genel Yönetim Kurulları üyeleri de dahil olduğu halde genel bir meclis halini alır. Bu toplantıya katılanlar arasında gizli oy yöntemiyle bir başkan, bir başkan yardımcısı ve üç sekreter seçildikten sonra diğerleri değişik inceleme ve çalışma komisyonlarına ayrılırlar.

1-     Geçen yılki çalışma dönemine ilişkin bütçe,

2-     Geçen yılın çalışmaları incelenir.

3-     Gelecek yıla ilişkin işler.

4-     Gelecek yıla ilişkin bütçe kararlaştırır.

5-     Gelecek yıla ilişkin Genel Merkez Yönetim Kurulu seçilir.

6-     Dernek tüzüğü hakkında gerekiyorsa incelemede bulunulur. (Tüzüğün değiştirilmesi ve yeniden ekler yapılması, kongre üyeleri tarafından gelecek öneri üzerine Kongre üyelerinin çoğunluğu tarafından kabul edilmek koşuluyla yapılır).

7-     Kongre, görüşmelerine ilişkin ve o yıl kapsayan bir broşür hazırlayarak yayınlar.

Madde 11– İşbu tüzük ilk oluşturulacak Genel Kongre’de (Zeuç) incelenmek ve onaylanmak üzere geçici olarak yayınlanmıştır.

Madde 1– Bütün Şimali Kafkasyalılar bir büyük aile ve bir ulus adı ile kabul edilecek ve bir ayırım yapılmaksızın her bireyi arasında birlik, dayanışma ve karşılıklı saygı geçerli olacaktır. Tüm şubeler, belirtilen bu düşünceyi açıklayarak destekleyeceklerdir.

Madde 2– Çerkes giyimi ve adetleri bireyler tarafından eksiksiz biçimde korunacak ve desteklenecektir.

Madde 3– Her bir şube, bölgesinde oturan Kafkasyalıların nüfusu hakkında örneği mektup içine konulmuş biçimde, her yıl bir istatistik tutacak ve bunun bir kopyasını düzenli biçimde Genel Merkez’e gönderecektir.

Madde 4– Bütün çocuklar (kız ve erkek) için ilk öğrenim zorunlu olacak, yoksul ailelerin çocuklarına şube ve halk tarafından ücretsiz öğrenim gördürülecek, giyim ve yeme içme giderleri karşılanacaktır. Bu amaçla, önemli her bir köyde ya da birbirine yakın iki-üç köy adına ulusal ilkokullar açılacak, ilköğretim ulusal öğretmenler ve araçlar ile yapılacaktır. (İlkokul programı projesi mektup içinde bulunmaktadır). Oluşturulacak ulusal okullarda eğitimin başarılı olabilmesi için her şubenin merkezinde bir öğretmen okulu kurulması ve buraya, öğretmenlik yapabilecek kişilerin 3’er ay devam etmelerinin sağlandıktan sonra, ellerine birer belgenin verilmesi gerçekleştirilecektir.

Madde 5– Yıllık hasat sonrasında, her köyün elde edeceği ürünün ve diğer kazançların zekatı, hükümete resmen vereceği aşar vergisinden başka, köy halkı tarafından, bir yerde toplanarak korunacaktır. Zekatın 1/5’i İstanbul’da Genel Merkez’in ve diğer 1/5’i köyün bağlı bulunduğu şubenin yönetim kuruluna ve 3/5’i de o köyün okul ve diğer halklarınca yapılacak ortak ulusal giderlere ayrılacaktır.