YAHUDİLİK VE ÇERKESLER

GHUNEKHO K. Özbay

Köyümüzde komşu bir ninemiz vardı. Kendisini tüm köylü Apış Nenej diye tanırdı. Ben nenejı hayal meyal hatırlıyorum ama köydekilerin anlatımına göre gerçekten Adige kültürüyle yoğrulmuş bir guaşemizmiş. Dini bilgileri de çok iyi biriydi diye saygıyla söz ederler. Apış Nenej’i ananların başında rahmetli annem gelmekteydi. Annemle Adigelik üzerine konuşurken bir ara “bizim Apış Nenej, Adige adetleri Yahudi diniyle oluştu” diye söylediğini ifade etmişti. Aradan yıllar geçtikten sonra nenej ne demek istemişti diye araştırmalarda bulunmak istedim. Köyden başka bir kaynakta bulamadım ama Apış Nenej beni Hazarlara götürdü.

Halen dünyada Hazar adı ile anılan hiç bir kavim ve topluluk yoktur. MS. 6 ve 12 yüzyıllarda yaşadıkları ve imparatorluk kurdukları kesinlikle bilinen Hazarların bir iz bırakmadan tarih sahnesinden silinmeleri de mantığa ters gelmektedir. (1)
Hazar adı; Arapça’da El-Hazar, Rusça’da Kozar, Gürcüce’de Hazari, Çince’de Ko-sa veka-at, İbranice’de Hazar, Kozar, Latince’de Chazari ve Grekçe’de Khazaroi şeklindedir. Her toplum kendi dilinde isimlendirmiş ve açıklamaya çalışmıştır. Ancak sözcük Adigelerde Hazer veya Harz şekillerinde yer almaktadır. İsim Adigelerle de ilişkili olduğu kadar Abhazlarla da ilişkilidir. Biz Adige diliyle ele alırsak

Hazer: Hazar’ın Adigece söylenişi.

Haz-haza: Dönen, hareket eden, yerinde durmayan

R: Dönme hareketini kanıtlayan ektir. Haze-r şekliyle dönenler, hareket edenler anlamındadır.

Denize de bu anlamda isim verilmiş olabilir. Türk araştırmacısı sayın Şaban Kuzgun’da bu görüştedir.

Hazarların konuştuğu dil hakkında ne günümüzde ne de dünün tarihçileri kesin bir yargıya varamamışlardır. Bunun nedeni ise Hazar diliyle yazılmış bir belgenin günümüze kadar gelmemiş olmasıdır. (2) Bazı tarihçiler kuzey batı Kafkasya’da yaşayan ve Hunlarında baş belası olan savaşçı Akatzirilerle Hazarları ilişkili bulurlar. Bu Akatziriler ki Türkler tarafında Türk diye kabul edilseler de kendileri Abhaz kökenli, isimleri de kesinlikle Adige-Abhaz kökenlidir.

Aka-akha: Adige-Abhazlarda bir boy

Aka-akha: Greklerde bir boy

Xeri: Adigece -ler -lar eki

Ze-dze: Adigece kalabalı, asker anlamında.

Aka-xeri, Akalar; Aka-dze-r, Aka savaşçıları, yani savaşçı Akalar anlamında ve onların tarihteki anılışlarıyla da özdeştir. Bunlar belki de Hazar’a kök olmuşlardır. Bunların dışında V. F. Miller ve M. Armatov, Bulgar ve Hazarların orta Kafkasya’daki Alanların çocukları olduklarını iddia etmektedirler. (3)

Hazarların mezar taşları okunamamış ve bu taşlar Kafkasya’da vardır. Çerkes ve İslam inançlarında geçen yecüc, mecücler vardır ki, Gürcüler bunları Hazarlar demektedirler. (4)

Kafkaslar ve çevresinde büyük bir federasyon kuran Hazarları içinde Türklerinde olacağı muhakkaktır. Çünkü Hazarların idari şekli etnik değil, dinsel bir yapıya dayanmakta ve söz din adamlarındaydı. Hazar İmparatorluğu’nun yıkılmasını sağlayan Kabar ve Macarların Türk oldukları ileri sürülse de bu Kabarların günümüzdeki Kabardeyler olduğu kesindir. Tarihçiler bilir ki Adige Kabardeyleri Kırım üzerinden Macaristan’a kadar gelip anavatanlarına geri dönmüşlerdir. Bunun dışındaki orta Avrupa’ya metal medeniyetini Kabar ve Macarlar Kuban’dan götürmüşlerdir.

Varlıkları bilinen ama iz bırakmayan Hazarların içinde Kafkaslı topluluklarda bolca bulunmakta ve bunların başında Adigelerde gelmekteydi. Bu hazarların içindede Türkler vardı ve günümüze onlardan Yahudi olan Karaimler kalmıştır. Karaimler Türk kökenli olup Yahudi dininden olmalarına karşın adetleri Adigelerle genelde aynıdır. Buda bizim Apış Nenej’in dediği Adigelerin din evresini de ortaya koymaktadır. Şimdi Karaim Yahudileriyle, Adige adetlerini karşılaştıralım.

– Karaimlerde çok evlilik yasaktır.

– Adigelerde de tek evlilik vardır.

– Evlilikte kadın ve erkek tek beden sayıldığından kadının kardeşleri ile kocası, enişte, kayınbirader gibiler öz kardeş sayılır.

– Bu inanç Adigelerde de aynıdır.

– Tevrat listesinde verilenlerle evlenmek yasaktır.

– Adigelerde de Tevrat’ın verdiği listeyle evlenmek yasaktır.

– Kıyas metodu ile amca ve yeğenlerin evlenmesi yasaklandığı gibi süt kardeşlerle de evlenmek yasaktır.

– Bu iki inançta Adigelerde aynıdır.

– Ölen bir kimsenin karısı ile kardeşi evlenemez. Bu yasak nişanlılığa da teşmil etmiştir.

– Bu inanç Adigelerde aynıdır. Ancak İslam dinini bahane ederek bazıları bu kuralı bozmaktadırlar.

– Tuvaletlerin evlerin içine yapılması caiz değildir. Tuvaletler mutlaka meskenin dışında olmalıdır.

– Adigelerde de aynıydı. Bizler bu yapıya yetiştik.

– Sünnet bunlarda kesindir.

– Adigelerde de sünnet olayı vardır ve ne zaman başladığı bilinmemektedir.

– Yahudiler Cumartesi gününe Şabat veya Şebt derler ve anlamı da tek gündür.

– Adigelerde de Cumartesi gününe Mafezakho derler ve anlamı da tek gündür. Yalnız İslam dinine geçtikten sonra Allah’ın gününün tek olmadığını bilinçsizce farkında olmadan yaşlılarımız Mafezakho yerine Şembet demeye devam ederler. Bu söyleniş Kabardeylerde daha çoktur.

Adigeler Yahudi dininden çok şeyler aldılar. Diğer dinlerden de aldılar ve bunları kendilerine uyarlayıp toplumsal yapılarının oluşumuna katkı sağladılar.

Bunların dışında yine isim ve kutlamalarda ise;
Purin: Yahudilerin dini bayramı. Çocuklar için olup maskeli ve her türlü kıyafetlerle kutlanır. Adigelerde böyle bir bayram olmamasına karşın isim olarak P’ur; evlat, P’urin; evlat yetiştirme anlamındadır.

MÖ 99-592 (Yahuda) kralları listesine baktığımızda; özellikle Abhaz, Abzegh kökenli isimlere rastlamaktayız. Bunlar, Ma-ahazya, Atalya, Amazya, Uziya, Ahaz ve Hizkaya’dır.

Yukarıda değindiğimiz gibi Yahudilik bir Kafkaslarda şekillenirken daha sonraları da doğu Avrupa halklarına enjekte ettiler. Şimdi Avrupa Yahudiliğinin çıkış yeri Adige ve Kafkasya’dır. Adigeler ilk zamanlardan beri nasıl ki ilahi bir varlık olarak Thashxoya inanmışlarsa yahu diniyle de bunu ifade edebildiler. Bunları yazarken din ayırımını hiç düşünmedim. Sadece bir ninenin söyledikleri ve o sözleri dilinden esirgemeyen TSEY Selvar’ı bir kez daha anmak, birazda farklı bir şekilde kendimizi tanıtmak istedim.

KAYNAKÇA:

1) Hazar ve Karay Türkleri, Şaban Kuzgun.
2) Kabile, Arthur Kostler
3) Yahudiler ve Türkler, Hikmet Tanyu.
4) İslam Öncesi Arap Tarihi ve Cahiliye Çağı.