Ali İhsan Aksamaz

21 Mart, Balkanlardan Orta Doğuya, Orta Doğudan Kafkaslara, Kafkaslardan Orta Asyaya, dünyadaki bütün millet ve milliyetlerin yeni günüdür. 21 Mart, İlkbaharın habercisi.  Yenilenmenin, bereketin, mutluluğun, barışın ve kardeşliğin günü Nevruz kutlu olsun!

Balk̆anepeşen Oşke Yulvaşa, Oşke Yulvaşen K̆afk̆asepeşa, K̆afk̆asepeşen Oşke Asyaşa 21 Mirk̆ani ren dunyaşi mteli milleti do milliyetepeşi ağani dğa. 21 Mirk̆ani ren pukrinoraşi maambare. Oağanu, bereketi, xelaba, moʒ̆qva do cumalobaşi dğa Nevruzi megixvamapt!

ბალკანეფეშენ ოშქე ჲულვაშა, ოშქე ჲულვაშენ კაфკასეფეშა, კაфკასეფეშენ ოშქე ასჲაშა 21 მირკანი რენ დუნჲაში მთელი მილლეთი დო მილლიჲეთეფეში აღანი დღა. 21 მირკანი რენ ფუქრინორაში მაამბარე. ოაღანუ, ბერექეთი, ხელება, მწყვა დო ჯუმალობაში დღა ნევრუზი მეგიხვამაფთ!

+

(Ön açıklama: Nevruz’a ilişkin aşağıdaki Türkçe- Lazca metin ilk olarak “Eğitim ve Bilim Emekçileri Sendikası Bülteni”nin 2014 Mart-Nisan sayısında yayınlandı. Türkçe metin, bülten yazı kuruluna ait. 2022’de, yeniden yayın için önceki Lazca çevirimde ufak tefek değişiklikler yaptım ve anlatıma uygun çizimler ekledim. Ali İhsan Aksamaz)

+

Ortadoğu halklarının bayramı Newroz’un tarihi

Tarihsel geçmişine baktığımızda Newroz’un 4 bin yıl öncesine dayanan bir geçmişi olduğu görülür.

Bu dönemde Gutiler, tapınaklarda “yeni gün” anlamına gelen Zagmuk adında bir bayram kutlaması yapmaya başlamışlardır. Zagmuk bayramı törenlerinde ateşler yakılır ve kral halkın arasına girer. Daha sonraki yüzyıllarda Zagmuk geleneğinin Zerdüştlükte de ortaya çıktığı görülmüş ve bu tören gelenekleri Gutilerden sonra Hurri, Kassit, Mitani, Urartu ve Medler zamanında da sürdürülmüştür.

Çok eski zamanlarda (M.Ö. 612), henüz yeryüzünde kimsenin olmadığı dönemlerde Zervan isimli tanrının iki oğlu olur. Birisi bereket ve ışık saçan Hürmüz, diğeri ise kötülük ve kıtlık saçtığına inanılan Ehriman’dır. Fırat ve Dicle’nin yaşam bulduğu, Ahura Mazda’nın kutsadığı topraklarda, Hürmüz iyinin ve uygarlığın geliştiricisi, Ehriman da onun düşmanı olarak bilinmektedir. Hürmüz yeryüzünde temsilini yapması için Zerdüşt’ü gönderir ve yüreğine sevgi akıtır. Zerdüşt de oğullarını ve kızlarını Hürmüz’e verir. Ehriman bu durumu kıskanır ve yıllarca iyilerle savaşır. İyilere, Zerdüşt’ün soyuna Medya coğrafyasında yaşamı zehir eder. Ehriman gökten ateşler yağdırır, fırtınalar koparır. Sonunda içindeki nefreti ve kötülük zehrini zalim Dehak’ın beynine akıtır ve onu bir bela olarak Asur ve Med halkının üzerine salar.

Dehak’ın bildiği tek şey kötülük etmektir. Zalim Dehak halkın kanını emerken beynindeki zehir onu ölümcül bir hastalığın pençesine düşürür. Dehak acılar içinde kıvranıyor, hastalığına çare bulamıyordu. Dönemin hekimleri acılarının dinmesi ve yarasının kapanması için yaraya genç ve çocukların beyinlerinin sürülmesini tavsiye ederler. Böylece günlerce süren bir katliam başlar; her gün iki gencin kafası uçurulup beyinleri merhem olarak Dehak’ın yarasına sürülür. Katliam sürerken, sıra Med halkının çocuklarına gelir. Gençler öldükçe Fırat’ın, Dicle’nin, Mezrabotan’ın hali perişan ve içler acısıdır. Halk çaresiz ve güçsüz düşmüştür. Gençler katledilirken sıra bir gün Kawa adında bir demircinin en küçük oğluna gelmiştir. Daha önce de 17 oğlu bu uğurda öldürülen Kawa çaresizdir.

20 Mart’ı – 21 Mart’a bağlayan gece sabaha kadar demir ocağının başında sabahlar ve oğlunu zalim Dehak’ın katlinden kurtarmak için çareler düşünür. Ve göğün yedinci katındaki iyiliğin temsilcisi, Ninowa’nın yoksul, yüreği sevgi ve umutla dolu olan demircisi Kawa’nın bileğine güç, aklına ışık verir. Ona zalimin pençesinden kurtuluşun yolunu öğretir. 21 Mart sabahı olduğunda Kawa kendi eliyle oğlunu Dehak’ın eline teslim etmek ister ve zulmün ve kötülüğün kalesine girer. Oğlunu zalim Dehak’ın huzuruna çıkarırken örsünü Dehak’ın kafasına indirir. Dehak’ın ölü bedeni Demirci Kawa’nın önüne düşünce kötülüğün alevi Ninowa’da söner. Kısa sürede bütün Ninowa ve bölge halkı isyan eder ve ateşler yakarak saraya yürürler. Zulme karşı isyanı başlatan Kawa, demir ocağında çalışırken giydiği yeşil, sarı, kırmızı önlüğünü isyanın bayrağı, ocağındaki ateşi ise özgürlük meşalesi yapar. Ninowa cayır cayır yanarken meşaleler elden ele dolaşır, dağ başlarında ateşler yakılır ve kurtuluş coşkusu günlerce devam eder. Zalim Dehak’tan kurtulan halklar, 21 Mart’ı o tarihten itibaren özgürlüğün, kurtuluşun ve halkların bayramı olarak kutlamaya başlarlar. Yine o tarihten itibaren Demirci Kawa başkaldırı kahramanı, Newroz ise direniş ve başkaldırı günü olarak tarihe geçer.

Newroz’un bir bayram olarak kutlanışı ile Demirci Kawa olayı birbirinden ayrı tutulmalıdır. Newroz Gutiler’den bu yana bir bayram olarak kutlanmakta olup 4000 yıldan daha uzun bir tarihe sahiptir. Demirci Kawa’nın zalim Dehak’a karşı kazandığı zafer ise M.Ö. 612 tarihlidir. Newroz’u yüzyıllar boyunca kutlayan Ortadoğu halkları, tarih boyunca o anki zalim Dehaklara karşı, demirci Kawa’nın mücadelesini kendilerine örnek almışlar ve yüzyıllar boyunca 21 Mart’lar yeni günün doğuşu olarak bir bayram olarak kutlanmaya başlanmıştır.

Tarihteki yeri itibariyle baskı ve zorbalığa karşı başkaldırının, isyan ateşinin yakıldığı gün olan Newroz Bayramı, ülkemizde ezilen halkların ulusal ve demokratik talepleriyle alanlara çıktığı bir gün olarak kutlanmaktadır. Binlerce yıllık köklü tarihi ve kültürel değerleriyle Türkiye topraklarında yaşayan bütün halklar için barış ve kardeşlik tutumunda ısrar edilmesi, bu ülke topraklarında yaşayan insanlara verilecek en büyük hediyedir.

+

(Önerilen okuma: Ali İhsan Aksamaz, “Oşkayulvaşi Xalk̆epeşi Bayrami Nevruzişi Odude”, Gazete Noğa, İstanbul, 24 II 2016)

+

Oşkayulvaşi Xalk̆epeşi Bayrami Nevruzişi Odude

Nevruzi ren otxo vit̆oş ʒ̆aneri. Çkin eşo miçkinan. Ç̆areli odudepe do majura genomskidepek eşo ambari miʒ̆umernan do emuşeni.

Em mçveşi orapes, “Gutepes” ar bayrami uğut̆erenan. Em bayramis coxont̆eren “Zagmuk̆i”. Edo em mcveşi orapes, “Gutepekti” am bayrami oxvamus kogyoç̆k̆erenan oxvamepes. Zagmuk̆iş bayramişi oxvamuşi orapes, didi daçxiri igzinet̆eren. Mapati xalk̆i k̆ala arto t̆eren. Uk̆açxeni oşʒ̆anurepes, Zagmuk̆uri adetik Zerduştobasti yeçkinderen. Uk̆ule am oxvamuşi adetepe; “Xurit̆epe”, “K̆asit̆epe”, “Mitanepe”, “Urart̆upe”, “Medianurepe”-şi orapesti naqoneren.

Dido dido mcveşi orapes, Zervani coxoni ar Ğormoti kort̆eren. Emus uqount̆eren jur biç̆i bere. Entepeşi art-artis coxont̆eren Hurmuzi. Majurasti coxont̆eren Ehrimani. Hurmuzi rt̆eren bereketi do tenaşi semboli. Ehrimani rt̆eren p̆at̆inoba do udobağinobaşi semboli. Eşo iceren. Dicle do Firat̆ik na skidun do Ahura Mazda şk̆elen xvameri dixapes, Hurmuzi k̆ainoba do medeniyetişi odude, Ehrimaniti Hurmuzişi mt̆eri naren içkinen. Hurmuzis unt̆eren, Zerduşik iqvas muşi matemsile mtel kianas. Edo eya mendoçkveren kianaşa. Guri muşisti qoropa dolodveren. Zerduşikti muşi biç̆epe do osurepe Hurmuzis meçeren. Hurmuzişi xalis toli doskideren dido do Ehrimanik ginže ʒ̆anapes k̆ai k̆oçepe k̆ala ok̆vak̆ideren. K̆ai k̆oçepes, Zerdustişi motalepes, uraxat̆oba meçeren Ehrimanik Mediaşi dixas. Ehrimanik nʒaşen xalk̆is daçxirepe gyot̆k̆oçeren, furt̆unape yoçkinderen. Çodinasti, Ehrimanik guris nauğut̆eren ink̆raxi do p̆at̆inobaşi ğuržuli zalimi Dehakişi kunis dolodveren. Ehrimanik eya mendoçkveren Asuruli do Medianuri xalk̆epeşa, entepeşa p̆at̆inoba oxvenapuşa.

Dehakis uğut̆eren ar mahareti: P̆at̆inoba. Zalimi Dehakik xalk̆işi diʒxiri oʒ̆uʒ̆onuten skideren. Zavali xalk̆işi diʒxiri ʒ̆uʒ̆onupt̆uşi, kunis nauğut̆u ğuržuliten izabuneren Dehakik. Emus aqveren didi ʒ̆k̆uni. Am derdişi çare va ažireren Dehakis. Em orapeşi hekimepek aşo tkverenan: “Am ʒ̆k̆unişen moçitu do yarape ok̆au şeni, yarapes ç̆ami usvit. Ç̆ami tkvani ren jur ağanmordale varna jur bereşi kunepe k̆arta ndğas. Jur kuni dogaç̆iren k̆arta dğas.” Aşoten t̆erori do k̆atliamiten yopşa dğalepe kožireren xalk̆ik. K̆arta ndğas jur ağanmordale oğurinapt̆erenan do entepeşi kunepe usverenan Dehakişi yarapes. Aʒ̆i Medianuri berepeşi oğurinuşi sira moxteren. K̆arta bereşi ğuraten, Dicle, Firati, Mezrabotanişi xali ip̆at̆ineren. Mark̆ine Kava coxoni ar k̆oçi t̆eren. Edo emus uqount̆eren vit̆oovro biç̆i. Murenki entepeşi vit̆oşkviti oğurineren Dehakik, entepeşi kunepe ç̆ami oxvenu şeni. Aʒ̆i sira mavit̆oovrani biç̆is t̆eren. Zavali Kava t̆eren uçareli.

Eçi Mirk̆anişi serişen eçidoar Mirk̆anişi ç̆umanişa, Mark̆ine Kavak daçxiri k̆ala otaneren seri. Biç̆i muşi, zalimi Dehakişen moşletinu şeni çarepe ožiramus kogyoç̆k̆eren. Mark̆ine Kava t̆eren umuteli mara guris uğut̆eren qoropa do imendi. Edo nʒaşi maşkvitani k̆atis skideri k̆ainobaşi matemsilek Ninovurik Mark̆ine Kavaşi xeqalis menceli do nosi muşisti tena meçeren. Edo zalimişen moçituşi menceli meçeren emus. 21 Mirk̆anişi ç̆umanis, Kavas biç̆i muşi, Dehakis xe muşiten meçamu unt̆eren. Edo zalimoba do p̆at̆inobaşi cixaşa amaxteren. Muşi biç̆i emus meçamuşi oras, Dehakişi dudis languri muşiten geçeren. Dehaşi t̆ani Kavaşi ʒ̆oxle mencelişen meluşi, p̆at̆inobaşi paluri meskireren noğa Minovas. Noğa Minovaşi xalk̆i do manžagere majura xalk̆epek zalimepeşa yedgiterenan. Daçxirepe igzinet̆eren k̆arta svas. Uk̆uleti sarayişa iderenan. Yedgitaşi goʒ̆oncğoneri Mark̆ine Kavaşi xanç̆eni, sk̆ita do mç̆ita peroni dulyaş dolokunu iqveren yedgitaşi bandara. Muşi daçxiriti iqveren oxoşkvobaşi nok̆ançxule. Xalk̆ik oxoşkvobaşi nok̆ançxulepe artikartis meçeren. Germapesti daçxirepe igzinet̆eren. Xelebak naqoneren dğalepes. Zalimi Dehakişen moçiteri xalk̆epek ognaperenan 21 Mirk̆ani entepeşi oxoşkvoba, moçitu do xalk̆epeşi bayrami. Edo eya oxvamus kogyoç̆k̆erenan k̆arta ʒ̆anas. Xolo em orapeşen doni, Mark̆ine Kava em yedgitaşi gurami do Nevruziti yedgitaşi dğa işineren.

Nevruzişi bayramo oxvamu do Marik̆ine Kava artikartişen çkvaneri ožiramu ʒ̆ori ren. Nevruzi ixvaminen “Gutepe”şen doni, otxo vit̆oş ʒ̆anaşen doni. Mark̆ine Kavaşi gecginobaşi tariğiti ren Krist̆eşen ʒ̆oxleni 612. Oşkayulvaşi xalk̆epek Nevruzi oşʒ̆anurapeşen doni xvamupan. Oşkayulvaşi am xalk̆epek şinupan Mark̆ine Kava entepeşi onʒ̆ireni majura zalimi Dehakepeşa medgineri k̆abğas. Edo 21 Mirk̆anepeti ağani dğaşi otanu işinen. Bayramo oxvamus kogyoç̆k̆es eya. Am bayrami ʒ̆alona çkinisti ixvaminen.

Edo 21 Mirk̆ani moxtaşi, zeri xalk̆epek mileturi do demok̆rat̆iuri talebepe gamognapu do mogu şeni meydanepeşa ulunan. Vit̆oş ʒ̆anepeten cinconi tarixuri do k̆ult̆uruli pasi muşiten, Turkiyeşi dixapes naskidunan mtel xalk̆epeşi moʒ̆qva do cumaloba şeni udodginu noçkinu ren irişen beciti oçukare am ʒ̆alonaşi dixapes naskidunan mtel k̆oçepeşa meçamu şeni.

(Türkçeden Lazcaya çeviren/ Turkuli nenaşen Lazuri nenaşa magoktire: Ali İhsan Aksamaz)