YENİLGİ ve SÜRGÜN

Walter Richmond
Yardımcı Prof., B.A. Arizona State Üniversitesi, M.A. Ph.D. Güney Kaliforniya Üniversitesi
Çeviri: Soner Kocsav
“Kuzeybatı Kafkasya: Geçmiş, Şimdi, Gelecek” adlı kitaptan alıntıdır. (Bölüm 4)

Çerkeslere karşı kazandığı son zaferden önce, Rus hükümeti, Çerkesleri Osmanlı İmparatorluğu’na sürgün etmeye ve onların topraklarına da Kazakları yerleştirmeye çoktan karar vermişti bile. “Kafkasya’dan Mektuplar” adındaki yazısının beşinci bölümünde General Rostislav Fadeev şunu iddia etti: “Lezgi ve Çeçenlerin boyun eğmesiyle tatmin olan Saha Kumandanı Prens Bariatinski, bu yüzden, savaşın son dört yıldaki planı olarak Çerkeslerin şart koşulmaksızın dağlardaki barınaklarından (…) kovulmasını, Batı Kafkaslardaki savaşın amacı olarak ortaya koydu.” (1)

Fadeev, anlaşılan o ki, 1860 Ekim’inde Vladikavkaz’ da yapılan Batı Çerkeslerinin sorununu çözme konusu ile ilgili bir Kafkas komutanlar toplantısından söz ediyordu. Dmitry Miliutin’e göre, sadece Filipson, Çerkeslere karşı insancıl bir yaklaşım sergileme konusunda tartışmaya girdi.

Filipson’un düşüncesine göre, insancıl bir ruh içinde, yaşamsal bir yol ve yerli kabilelerin birçoğu ile bir anlaşarak oluşturulacak bir idari sistem kuruluşu ile birkaç istasyon kurarak, yollar yaparak, ormanları temizleyerek ve bölgedeki gücümüzü sağlamlaştırmayı deneyerek, Abzegh ve Natuhaylarla ilişki kurularak başarılan boyun eğmeyi, baştanbaşa tüm batı Kafkaslarda aynı derecede sağlamak için Muhammed Emin’in yardımı ile nazik tedbirler alınabilirdi (…). (2)

General Nikolay Yevdokimov Çerkeslerin anavatanlarından komple çıkartılmaları düşüncesini bildirdi:

Nikolay’ın düşüncesine göre, kuvvetlerimiz, her şeyden evvel, dağ etekleri boyunca geniş bir alanı temizlemek (ochistit’) ve sonra da Laba ve Belaya çaylarından başlayarak ve batıya doğru Kara Dağların sırtı boyunca yerleşmek için Shapsughlara karşı komuta edilmiş olmalıdırlar ve bu biçimde, dağlı nüfusunu ezerek, onları açık düz-arazilere yerleşmeleri ya da Osmanlı topraklarına gitmek üzere ayrılmalarına mecbur etmek için isteklerimizin kabulü konusunda onlara karşı güç kullanırız. (3)

Bariatinski ve Miliutin, Yevdokimov ile görüş birliğine vardılar ve plan benimsendi. 10 Mayıs 1862’de, II.Alexander bu planı resmen onayladı. Düz ovalara yerleştirilme “fikri”, hiçbir zaman ciddi değildi zaten. Rus ulu kumandanı şunun farkındaydı ki; Abzeghler, Shapsughlar ve Wubıhlar bu teklifi hiçbir zaman kabul etmeyecek ve tamamen yenilene kadar dövüşeceklerdi. Yevdokimov, Kuzey Kafkaslarda bir baş belası olarak bırakılan ve sayılarını arttırmak için aktif olarak çalışan birkaç bin Çerkesi düşündü. Kuban Nehrinin kuzeyine harekete geçmiş bir milyonun üstündeki en Rus karşıtı Çerkeslerin fikri, ciddi olarak beklide önerilemezdi. Bununla birlikte, Ruslara çoktan boyun eğmiş olan kabilelere tercihleri sorulmadı bile, sadece sahile sürüldüler ve Türkiye’ye gönderildiler.

1861’de İstanbul’dan, bir İngiliz temsilcinin de aralarında bulunduğu bir delegasyon Çerkesya’ya geldi ve eğer Ruslara karşı tek bir güç olarak birleşirlerse, İngiliz, Fransız ve Türklerin onları bağımsız bir millet olarak tanıyacakları konusunda kalan savaşçılarına söz verdiler. Bu noktada, hiçbir yabancı gücün onların yardımına gelmeyeceğine inanmak için azda olsa neden vardı, bahar ile birlikte, o an mevcut kalan topraklarını 13 idari birime ayıran ve tek bir yasal kanun üzerinde çalışmaya başlayan Çerkesler, Soçi’de bir meclis oluşturdular. 1862’de destek istemek için İstanbul’a bir delegasyon gönderdiler ve oradaki Çerkes komitesi de onların dilekçelerini Paris ve Londra’ya iletti.

Dilekçe İngiliz basınında yayınlandı ve kısa zaman sonra anti-Rusçu makaleler dalgası ortaya çıktı. Çerkesya’ya çok uluslu bir güç gönderildi fakat etkisizliği kanıtlandı ve 1864’e kadar devam eden İngiliz -Fransız kısmındaki diplomatik çabalar da sonuç olarak başarısızlığa uğradı. (5)

1860’lardan başlayarak, bazı Çerkesler, öncelikle az sayılardaki zengin Osmanlı Aristokratları Türkiye’ye göç ettiler. İlk büyük ölçekli göç Nogaylarınki idi:1858 ve 1859 da yaklaşık 30 bin kişi Osmanlıya gitmek için Kuzeybatı Kafkasya’yı ayrıldı. (6). 1861 de yaklaşık 10 bin Kabardey gönüllü olarak göç ettiler. Aynı zamanda Ruslar Besleneyleri, Temirgoyları, kalmak isteyen Kabardeyleri, ve bir kısım Abazinleri de deniz kıyısına doğru sürüyorlardı. (7). 200 Besleney ailesi, Karaçay-Çerkesya’nın, (8) modern Çerkes sınıfını oluşturan birkaç feodal kabilenin diğer kalıntıları ve kendi kabilelerinin olduğu Kuban’ın sol tarafı boyunca uzanan daha içlerdeki topraklara iskan edildiler. Baharı takiben 28 Kazak yerleşimi, sürülen Çerkeslerin bıraktıkları yerlere kurulmuştu. 1862 Mayıs’ında 1860 yılı Ocak ayında teslim olmuş olan Natukhaylar, Kuban’ın kuzeyine yerleştirilmek üzere düzenlendiler. Kazak yerleşimleri onların topraklarında görülmeye başlandı ve takip eden yılla beraber onlarda sürgün için kıyılara gönderildiler. Natukhayların sürgünü zamanı tam 111 Kazak yerleşimi kurulmuştu. (9)

Hala saf saf uluslar arası yardım bekleyen Abzegh, Shapsugh ve Wubıhlar, Ruslarla anlaşma kalkıştılar. 1861’in baharında, Abzegh Hasan Bidgev, Shapsugh İslam Tkhauşev ve WubıhHacı Gerenduk Berzeg‘ten oluşan bir delegasyon, kendi topraklarında kalmalarına izin verildiği taktirde tamamen teslim olacaklarını bildiren bir teklif ile Sağ Kanat Komutanı General Nikolay Yevdokimov ‘a ulaştılar. Yevdokimov bunu reddetti ve daha önceki teslimiyet antlaşmasını ihlal eden Abzeghleri suçlayarak kayıtsız şartsız teslimiyet istedi. Delegasyon, o anda orada bulunmayan General Alexander Bariatinski’ye rica için Tiflis’e gittiler.Onun vekili Grigol Orbeliani, İmparator Eylül ayında Kuzey Kafkasya’ya bir ziyaret planlıyorken,Alexandre’ye bizzat kendisi delegasyonun ricasını sundu. 16 Eylül’de delegasyon Alexandre’ye ricalarını sundular. Bu istekler önceki taleplerinden biraz farklı oldu. Bölgelerinde bundan başka kale ve yollar yapılmaması şartıyla Rus tebalığını kabul edeceklerdi. Alexander açıkça sinirli cevap verdi ve dedi ki: “Karar vermek için bir ayınız var. Ya Kuban’ın kuzey bölgelerine yerleşecek ya da Türkiye’ye göç edeceksiniz.” (10)

DİPNOTLAR:
1) Fadeev, Kavkazskaia Voina, pp. 152-53.
2) Razvitie Obshchestvenno-Politicheskogo Stroia Adygov, pp. 165-66. de, tırnak içinde yazılıdır.
3) Aynı yerde., p. 166. tırnak içinde belirtildi.
4) Aynı yerde, p..171
5) Kasumov, Genotsid Adygov,(Adige Soykırımı) pp. 140-45.
6) p. 151. Aynı yerde
7) Tugan Khabasovich Kumikov. Vyselenie Adygov v Turtsiiu-Posledstvie Kavkazskoi Voiny. Nalchik: T. Kh. Kumikov, 1994, pp. 10-11.
8) Kasumov, Genotsid Adygov,(Adige Soykırımı p. 150.
9) Polovinkina, Cherkesiia-Bol’ Moia, pp. 157-58.
10) Esadze, Pokorenie Zapadnogo Kavkaza i Okonchanie Kavkazskoi Voiny, pp. 354-57