Prof. B.H. Akbaşev
Uluslararası Çerkes Birliği Başkanı

Kendi dillerinde: Adige,
Rusça’da: Adigeytsi.

Adigeler, Adige Özerk Cumhuriyeti’ne yaşarlar; çoğunluğu Laba ve Kuban nehirlerinin aşağı düzlüklerinde zengin toprakların bulunduğu bölgede toplanmıştır, ancak bazıları da Kafkas dağlarının eteklerine yerleşmiştir.

Adigeler, Sovyetlerin dağılmasından sonra cumhuriyet statüsü kazanmış ve Rusya Federasyonu içerisinde yer almışlardır.

Tarih

Adige, birbirleriyle sıkı bağlantıları olan Kuzeybatı Kafkasya’nın yerli birçok kabilesi tarafından kullanılan bir isimdir.

14.yüzyılda bunların kuzeyde Kuban ve doğuda Laba nehirleriyle, güneyde Abhazyan kabileleri ve batıda Karadeniz’le çevrili bölgeye yerleşmiş oldukları biliniyordu (yani bugünkü Adige Cumhuriyeti ile Karadeniz arasında kalan bölge).

Bu dönemin en güçlü Adige kabilesi Ziçi’ydi ve bu isim bazen bütün grup için de kullanılırdı. Ticaret girişimleri nedeniyle Bizanslılar gibi bazı yabancı güçlerce iyi tanışırlardı. Adigeler bal, mum, hayvan ve kürk gibi şeyler ihraç eder, tuz, tekstil ve silah ithal ederlerdi.

Bu dönemde Hıristiyanlığı kabul etmeye başladılar. 13.yüzyılın başlarında Altın Ordu sömürgesi altına girdiler ve Adige kabilelerinin birkaçı doğuya Terek Nehri havzasına doğru göç ettiler.

Bu kabileler Alanlara karıştılar ve sonunda Kabardiyan grubunu oluşturdular. Batı’da kalan Adigeler de Çerkez olarak tanınmaya başladılar. Daha sonra bu terim Kafkaslarda yaşayan halkın genel ismi oldu.

16.yüzyılın başlarında Osmanlıların ve Kırım hanlarının etkisiyle İslamiyet  Adige (yani Çerkes) topraklarına sızmaya başladı.

Ancak İslam’ın bölgeye yayılması biraz zaman aldı. Bu nedenle de Adigelerin bir bölümünün İslam’ı kabul süreci ancak 19.yüzyılın başında tamamlandı. 1822’de yapılan bazı kabileler arası bir toplantıda kararların şeriata göre alınması kabul edildi; ancak mahalli adetlerin kuvvetli etkisi nedeniyle başarılı olamadı.

Bu dönemde Kuzey Kafkasya’da 500 bin – 1milyon Adige vardı (bu sayı yalnız Adigeler içindir. Kabardeyler ve diğerleri buna dahil değildir). 19.yüzyılın ortalarında bölge Rusya yönetimine girince birçoğu Türkiye’ye göç etti. Yüzyılın sonunda bölgede Adige topluluğunun ancak onda biri kalmıştı.

Sovyet döneminin ilk yıllarında iki ayrı Adige bölgesi oluşturuldu: Adige Çerkes Özerk Cumhuriyeti (Temmuz 1922) ve Çerkes Özerk Cumhuriyeti (Ocak 1922). Ağustos 1928’de birinci cumhuriyetin adından “Çerkes” çıkarıldı ve yalnız Adige Özerk Cumhuriyeti oldu.  İkinci cumhuriyette Karaçay Özerk Cumhuriyeti ile birleştirilerek Karaçay-Çerkessk Özerk Cumhuriyeti oluşturuldu. Ağustos 1936’da Maykop ve Giagin bölgeleri de katılarak Adige Özerk Cumhuriyeti’nin toprakları artırıldı.

1926 Sovyet nüfus sayımında Adige adı  kullanılmamıştır, bunun yerine bütün Adige grupları için (Kabardiyanlar dışında) “Çerkes” adı kullanılmıştır.

Adige adı, sonra yeniden kullanılır olmuş. İki sözcük etnik anlamda değil de, bölge anlamında kullanılmıştır. (yani, “Adige” Adige özerk Cumhuriyeti’nde yaşayan Adigeler için, ve “Çerkes” Karaçay-Çerkessk Özerk Cumhuriyeti’nde yaşayan Adigeler için kullanılmıştır).
Adige Cumhuriyeti, Kuzey Kafkasya’da Rusya Federasyonu’na bağlı Krasnodar topraklarında bulunmaktadır.

Yüzölçümü: 7.600 km2.

Başkent: Maykop.

Maykop’un iki kasabası ve dört yerleşim bölgesi vardır.

Adige Özerk Cumhuriyeti, Sovyetlerin dağılmasından sonra cumhuriyet statüsü kazanmış ve Rusya Federasyonu içerisinde yer almıştır.

Nüfus ve Yüzölçümü

Ortalama nüfus yoğunluğu 404 bin 390 kişidir. Yüzölçümü 53.2 km2’dir

Başlıca Kaynakları 

Büyük bir doğal gaz rezervi.
Sanayi, makine üretimi, konserve yiyecek, kereste. ve diğer hafif sanayi kolları vardır.

Tarım: Hububat, tütün, şeker pancarı, ayçiçeği, sebze ve meyveler; hayvancılık, özellikle sığır üretimi, kümes hayvancılığı ve arıcılık.

Dil

Ulusal dil Adigece’dir. Kuzeybatı Kafkas dilleri grubundan ve Abhaz-Adige alt grubundandır Kabardiyan-Çerkes ve Abhazyan-Adige dilleri ile yakın ilişkisi vardır. Dört lehçe grubu bulunmaktadır : Abzegh ,Bjedugh, Temirgoy ve Shapsugh (aslında bunlar dört ana kabile grubunu temsil eder) aralarındaki fark fonetiktir.

Diğer dillerden alınan sözcükler oldukça fazla fonetik değişikliğe uğramıştır.

İdari ve resmi işlemlerde genellikle Rusça kullanılmaktadır ancak teorik olarak gerekirse Adigece’de kullanılabilir.

Eğitim

Adigece eğitimi verilmekle birlikte dersler genellikle Rusça dilinde yapılmaktadır.

Maykop’ta bir Pedagoji enstitüsü vardır. Adige dilinde Radyo, Tv ve gazete-dergi yayını yapılmaktadır

Okuma-yazma Oranı

Adige Cumhuriyeti’nde %99’un üzerinde bir okuma-yazma oranı vardır.
1000 kişiden 270’i ilkokul, 435’i lise, 337’si yüksekokul mezunudur
Anadilini Adigece olarak kabul eden Adigelerin oranı: Kentlerde: % 86.7 Köylerde: % 99.2

Rusça’yı iyi bilen Adigelerin yüzdesi: Ana dil olarak %4.2, İkinci dil olarak : %76.7

Din

Adigeler Hıristiyan ve Sünni’dirler. Sayıları bilinmemektedir.