KUŞHA Faruk Özden
Önce anaerkil toplumu tanımaya çalışalım:
Toplumun tarihi gelişimi içinde prehistorik devirde yaşanan toplumsal yönetim. Prehistorik devir ise Buzul Çağı’ndan yazının bulunduğu zamana kadar geçen süre diye özetlenir. Anaerkil toplum, kadınların toplum yönetimine yetenekleriyle orantılı ölçüde erkeklerle eşit olarak katıldıkları ve eşit haklara sahip oldukları toplum türüdür.
Anaerkil toplum aynı zamanda “ ana soylu “ olduğu ve bireyin soyunun anne tarafının ailesi ile belirlenmesi anlamına gelir. Yani soy anne tarafından devam eder. Çocuk anne soyunun adını alır.
Anaerkillikte soyun anadan devam etmesinden dolayı, evlilikte erkek kadının yanına taşınır. Mirasta da ana yani kadın esastır. Yani payın tamamını veya büyük kısmını kadın alır.
Bu belirleyici özelliklerden hareketle Çerkes toplumunun anaerkil olduğunu söylemek bilimsel dayanak bulamaz.
Nartların bazı tekstlerinde Setenay’ın bazı xaselere katılması veya Tlepş’ın Setenay’a danışması toplumu anaerkil yapmaz. Ancak bir dönem anaerkil toplum düzenini yaşadıklarının göstergelerinden olabilir.
Meseleye miras açısından bakacak olursak; erkeğin karısının mirasını alması Çerkes toplumunda çok ayıplanan bir davranış idi. Bu gün dahi geçerlidir. Ancak çocuklar Anaahe (anne payı) alabilir. Alınan mirasta toprak olarak değil de para mal hayvan veya köle olabilirdi.
Kadın veya gelin sülalesinin adı ile çağrılırdı. Örneğin Siyughların kızı (Siyugh yiphu) diye.
Protokolde dayıya öncelik verilirdi ama babanın dayısı gelirse protokol de öncelik ona geçer.
Çerkes toplumunda kadına gösterilen saygıyı anaerkilliğin göstergesi olarak niteleyemeyiz. Adı üstünde kadına saygıdır.
Yineliyorum, soyun anneden devam etmesi, erkeğin kadının evine yerleşmesi, mirasta da belirleyici payın yani büyük hissenin kadına geçmesi gerekir.
Babaları ölen erkeklerin kararlarında annelerine danışmaları (kengeşyehalen) belirleyici değildir. Tecrübesinden faydalanmak için anneye danışmak şeklinde yorumlamak gerekir.
Feodalitenin yaşandığı, toplumsal sınıfların olduğu toplum anaerkil değildir, kısaca ataerkildir.