Rahmi Tuna
Adige Xabze isimli kitabından

1. Devre 968-1230
2. Devre 1567-1864

“Ruslar Kafkasya’nın zaptını tamamlamak için dünyada ne kadar vahşet mezalim mevcut ve kabil ise hepsini insanlığın ve tarihin gözü önünde yapmaktan ne çekindiler, ne de utandılar!”

Süleyman Nazif (Batarya ile Ateş’ ten)

Savaşın Tarafları

Savaşın Nedenleri

Kafkasyalılar Açısından

1. 1. Bağımsız yaşamın korunması.
2. 2. Vatanın korunması.
3. 3. İslam dininin korunması, Hıristiyanlığa karşı koyma.
4. 4. Sosyal ve sınıflar arası düzenin korunması.
5. 5. Mülkiyet hakkının korunması.
6. 6. Ekonomik çıkarlar.
7. 7. Haksız yönetime başkaldırı.
8. 8. Dışarıdan yapılan tahrik ve teşvikler
   

Ruslar Açısından

1.Sıcak denizlere inme politikası
2.Karadeniz’in Rus gölü haline getirilmesi
3.Kafkasya’yı Hıristiyanlaştırma politikası

4.Kafkasya’da kendi siyasi, sosyal ve ekonomik düzenlerini kurma politikası

5.Osmanlılarla olan rekabet

6.Uluslararası ticari ve askeri çekişme

7.Karadeniz kıyılarının emin hale getirilmesi

8.Genel anlamda tarihsel yayılmacı (kolonyalist) politikalar

9.Çarlık Rusyası bünyesinde 1825-1860 yılları arasında meydana gelen gelişmeler

Osmanlı Açısından

1. 1. Rus yayılımcılığının önlenmesi
2. 2. Orta Asya’ya açılma isteği
3. 3. Rusya ile olan rekabet
4. 4. Karadeniz ve Boğazlarda Rus etkinliğinin azaltılması ve yok edilmesi
5. 5. Dini sebepler
6. 6. Kafkas halkları ile olan yakınlıklar
7. 7. Batı’dan gelen teşvik ve tahrikler

Diğerleri Açısından

1. 1. Uluslar arası askeri ve ticari rekabet
2. 2. Özellikle Hindistan ticaret yolunun korunması
3. 3. Rusya’nın sıcak denizlere inme isteğinin engellenmesi
4. 4. Doğal zenginlik kaynaklarına ulaşmak ve elde tutmak
5. 5. Kıta Avrupa’sında meydana gelen siyasi ve ekonomik değişiklik

Savaşlarda izlenen Yöntemler

Kafkasyalılar Açısından

Kafkas-Rus Savaşları boyunca Kafkasya’da siyasal açıdan uluslaşma ve merkezi devletin kurulması bu anlamda merkezi bir birliğin oluşturulması ciddi olarak mümkün olmamıştır. Bu durum Kafkasyalıların aleyhine bir zaaf oluşturmuş ve eşitsizlik yaratmıştır

1. 1. Gece baskınları
2. 2. Küçük gruplar halinde baskınlar
3. 3. Pusuya düşürme
4. 4. Hedeflerin saptırılması
5. 5. Gerektiği zaman meydan savaşı
6. 6. ikmal yollarının kesilmesi
7. 7. Düzenli birlikler oluşturularak yapılan savaşlar

Ruslar Açısından

1. 1. Düzenli ve büyük birliklerle saldırma
2. 2. Bölme ve kuşatma
3. 3. Denizden kuşatma
4. 4. Hedefleri ayırma
5. 5. Ekonomik imkanların ortadan kaldırılması
6. 6. Yerleşim alanlarının tahribi
7. 7. Yerli güçlerin bölünmesi ve birbirine düşürülmesi
8. 8. Propaganda çalışması

Osmanlı Açısından

1.Propaganda çalışması

2.Küçük yardım birliklerinin gönderilmesi veya gönderilmek istenmesi

3.Genel anlamda iç kısımlara değil kıyı bölgelerine önem verilmesi
4.Politikaların Kırım Hanlığı yoluyla uygulanması
5.Tek basına veya ittifak ederek Ruslara karşı savaş yapılması

Diğerleri Açısından

1.Kendi aralarında veya Osmanlılarla birleşik yapılan savaşlar (Kırım savaşı)

2.Yerli halkın çeşitli avantajlar vasıtasıyla tahrik edilmesi
3.Yardım vaatleri ile mücadelenin ayakta tutulmaya çalışılması
4.Ekonomik ve siyasi çıkarlara göre hareket etmek.

Kafkas Savaşının Sonuçları

Kafkasyalılar Açısından

1.Kafkas savaşları, savaşın başlı başına bir tarafı olan Kafkasyalılar için tam bir felaketle sonuçlanmıştır.

2.Bu savaşın sonunda 1864 sonuna kadar sayıları 800 bin ile 1 milyon 500 bin arasında değişen Kafkas insanı ölerek, öldürülerek veya sürgün edilerek yurdunu kaybetmiştir.

3. 3. Sürgün edilenler veya göç edenler Osmanlı memleketine belirli bir politikaya göre yerleştirilmiştir. (Zira Balkanlara yerleştirilmiş olan Kafkasyalıların büyük bölümü 1878 Berlin Antlaşması ile Balkanlardan tekrar göçe tabi tutulmuşlardır)
4. 4. Anayurtta kalanlar için vatanı ve toprağı korumak imkansızlaşmıştır.
5. 5. Çarlık Rusya’sının iskan politikaları sonucu boşalan topraklara Ruslar,Kazaklar ve Nogaylar yerleştirilmiştir.
6. 6. Çarlık Rusya’sı Kafkasya’nın bütününe siyasi olarak hakim olmuştur.
7. 7. Bütün bu olumsuz sonuçlara rağmen Kafkasyalıların mücadelesi ve göçü bitmedi. 1905 yılına kadar gruplar halinde göç devam etti. (Özellikle Abhaz göçleri)

Ruslar Açısından

1. 1. 1783’de Kırımı ilhak ederek Osmanlıların Orta Asya ile olan ilişkilerini kesti.
2. 2. Azak Denizi, Kerç Boğazı, Karadeniz ve Hazar Denizi’nde devamlı kalacak şekilde bir üstünlük sağladı.
3. 3. 1801 tarihinde Gürcistan’ı ilhak etmek suretiyle Trans Kafkasya’da askeri ve siyasi üstünlüğünü kurdu.
4. 4. Uluslararası antlaşmalarla Kafkasya’nın tek hakimi oldu.
5. 5. Çarlık Rusya’sı Kafkasya’nın bütününe siyasi, idari ve ekonomik anlamda hakim olarak istediği Kolonyalist politikalarım gerçekleştirme imkanını elde etti.
6. 6. Bazı yazarlara göre Kafkas Savaşları daha sonra gerçekleşen Ekim 1917 Rus Devrimi’ne öncülük etmiştir.

Osmanlı Açısından

1. Büyük Göç ve onun getirdiği sosyal, hukuki ve ekonomik problemler ile karşı karşıya kaldılar.
2. 2. Rusya’ya karşı rekabeti kaybederek Doğu ya yönelik politikalar uygulama imkanından yoksun kaldılar.
3. 3. Bunun sonucu olarak büyük toprak kaybına uğradılar.
4. 4. İstanbul’daki Ortodoks Kilisesi ve Rus Çarlığı’nın ilişkileri genişledi.
5. 5. Batı ile olan olumsuz gelişmelerdeki hızlı artış Doğu Meselesinin gündeme oturmasına zemin hazırladı.

Diğerleri Açısından

1. 1. Çarlık Rusya’sının Karadeniz’e hakimiyeti üzerine tüm askeri,ekonomik ve politik planlarım yeniden yapılandırma zorunda kaldılar.
2. 2. Kafkasya üzerinde olan ekonomik çıkarları önemli ölçüde ortadan kalktı.

Bu tablodan da anlaşılacağı üzere toplumumuz 1856 Paris Antlaşması’nın ardından, yoğunlaşan Çarlık Rusya’sı saldırılarından sonra, 1864 Mayıs’ına kadar ciddi anlamda ana vatanını terk etmek zorunda kalmıştır. Bugün diasporada Türkiye’de, Ürdün’de, Suriye’de ve daha sonra göçülen başka ülkelerde olmak üzere, Xabze toplumu nüfusunun büyük bölümü yaşamaktadır.

Ana vatan Kafkasya’da ise Rusya Federal Cumhuriyeti’ne bağlı cumhuriyetler bulunmaktadır.

Yukarıda yapılan açıklamaları kısaca değerlendirecek olursak:

1. 1. Xabze toplumu diye nitelendirdiğimiz halkların tarihsel olarak yaşam yerleri yani anavatanları Kafkasya’dır.
   

2. 2. Bu halklar antropolojik ve kültürel olarak Hititler, Kimmerler, İskitler, Bosfor- Kimmeryenler, ve Meotlarla etnik yapı ve kültürel yapı olarak akrabadırlar.
   

3. 3. Bu halkların yaşadığı coğrafya, stratejik ve coğrafi önemi bakımından sürekli başka devletlerin rekabet ve savaş alanı olmuştur. Bu durum bu halkların kültürel yapısallığına önemli derecede zarar vermiştir.
   

4. 4. Özellikle Orta doğuda ve Avrupa’da gelişen dinlerin çekişme alanı da bu bölgeyi kapsamıştır.

Din anlayışı bakımından baktığımızda Doğu Kafkasya ile Batı Kafkasya arasında geniş bir zaman diliminde din yayılmacılığının farklı göstergeleri mevcuttur.

Bu etkileşimlerin ve Kafkasya coğrafyasının yarattığı sonuç Kafkas insanının ve toplumsal yapısının özelliklerini belirlemiştir. 

5. 5. Bu coğrafyada yaşayan xabze toplumu halkları son Kafkas Rus savaşlarına dayanamayarak anayurtlarından sürülmüşler veya zorunlu göç gerçekleşmiştir. Böylece geniş bir diaspora alanı oluşmuştur.
   Bu durum da Xabze normlarının ve toplumsal yapının ciddi olarak farklılaşması sonucunu doğurmuştur.