Çetawe İbrahim
‘’Her şerde bide hayır vardır” sözünü bilmeyenimiz duymayanımız yoktur sanırım.Bersey Vumar’ın çocukluk çağında Çerkesya’nın Abzah bölgesinden insan hırsızlarınca çalınıp Mısır’a satılmış olmasının onun ailesine negibi acılar yaşatmış olabileceğini anne baba olmuş her bir insanın anlayabileceğini düşünüyorum.
Vumar’ın Mısır ve Fransa’da eğitim alıp aydın bir insan olarak vatanına dönmüş olmasıda halkımız için hayırlı bir olay olmuştur.Halkımızın alfabesiz eğitimsiz olması birçok aydınımız gibi onuda üzmüş olmalı ki 14 mart 1853 te arap harfleri ile düzenlediği Çerkes alfabesini Tifliste bastırmıştır. Bu günü tüm dünya Çerkesleri olarak Çerkes dili ve yazısı günü olarak kutluyoruz.
Daha önceki yıllarda alfabeler yapanlar olmuşsada Vumar’ın alfabesinin ilk olarak Stavropol’da bir eğitim kurumunda kullanılmış olması onun alfabesini önemli ve anlamlı kılmıştır.
Bersey Vumar ismi günümüzde alfabesi ile anılıyor olsada o bana göre vatanına anlamlı bir dönüşü gerçekleştiren ilk kişi olması nedeniyle de önemli bir halk aydınımızdır.Mısır ve Fransa’da aldığı eğitimlerle bu ülkelerde yaşama imkanı varken en buhranlı bir döneminde Çerkesya’ya dönmüş olmasının son derece değerli olduğunu düşünüyorum.
Bugün 14 mart Çerkes dili ve yazısı günü.Sabah evden çıkıp arabamı yıkamaya götürdüğümde beni tanımayan ve ilk görüştüğüm işyeri sahibi benimle doğrudan adığe dilinde konuştu.Arabamın radyosunu açtığımda Nehay tamara’nın güzel sesinden günün ilk şarkısını adığabze dinledim.İşyerim için günlük alışverişi yaptığım toptan gıda satış yerinin elemanları ile adığe dilinde konuştum.Bunları dilimizin hala canlı bir şekilde yaşıyor olmasını belirtmek için dile getiriyorum.
Okullarımızda yeterli olmasada bir anadil eğitimi var.Tiyatrolarımız çalışiyor,edebiyatımız topallayarak olsada yoluna devam ediyor.Gazetelerimiz çıkıyor.Radyo televizyonlarımız yeterli olmasada yayınlarını sürdürüyorlar.Bunların işin güzel tarafları.
Gelelim en önemli sorunumuza.Rusça’nın günlük yaşamımızda daha çok yer tutmasıyla birlikte Çerkesçe’nin yaşam alanı daralıyor.İnsanlarımız ve özellikle genç anneler Rusça’nın cazibesine kendilerini kaptırıyorlar.Yeni nesillerin dil bilme oranları hissedilir şekilde düşüyor.
Dilimizin köylerimiz dışında yaşadığımız hiçbir yerde birinci dil olmaması,halkımızın dağınık ve parçalı halde yaşaması işimizi zorlaştırıyor.
Tüm bunlara rağmen enseyi karartmamak gerekir.Dilimizi öğrenmek,koruyup geliştirmek,her iki dil gurubuna mensup insanlarımızın biribirlerinin lehçelerini anlayabilmeleri için elimizde akıllı telefon gibi büyük bir imkan var.Bu sayede herkes bir okula kursa gitmeden kendi başına dilini öğrenip geliştirebilir.Dilimizle ilgili her bilgiye ulaşabilir.
Çocuklarımızın dili öğrenip geliştirebilmeleri için oldukça zengin bir çocuk edebiyatımız var.
Araştırırsak,çalışır çabalarsak başarı bizimle olur.
Çerkes dilini önemseyen,sevip sayan herkesin dil gününü kutluyorum.
Yaşasın Adığabze !
Тыркумэ гущы1эжь я1:” Сыдфэдэ тхьамык1агъоми зы хъяр къык1элъык1он лъэк1ыщт” 1оу.
Берсэй Умарэ к1элэ ныбжьык1эу тыгъуак1омэ затыгъум ащ иунагъо къинэу к1эхэк1ыгъэр къэ1огъуаещтын.
Умар Мысырым Францием гъэсэныгъэ дэгъу 1эк1элъэу адыгэ хэкум къызэрэк1ожьыгъэр мэхьанэ дахэ зи1э хъугъэ ш1агъэу тилъэпкъ историем хэхьагъэ хъугъэ.Ащ зэхигъэуцуагъэ алфавитыр 1853-рэ илъэсым гъэтхапэм и 14-м тибилисы къызэрэщыхаутыгъэр зэрэдунаеу адыгэхэмк1э ныдэлъфыбзэмрэ тхыбзэмрэ ямафэу хэтэгъэунэфык1ы.
Умар сыдфэдизэу алфавитэу зэхигъэуцуагъэмк1э тэш1эми ар адыгэ хэкум егъэзыгъэк1э ращыгъэу ежь иш1ойгъоныгъэк1э апэу къэзгъэзэжьыгъэ ц1ыфэу зэрэщытыми мэхьанэ ин и1эу сэлъытэ.Ащ Мысырыми европэми щыпсэун ылъэк1ыщтыгъэми адыгэ хэкур къыхихыгъ.
Непэ тиныдэлъфыбзэр мэпсэуы,щы1ак1э псэук1эм хэлъ.Тиеджап1эхэм ак1элъ.Ти литературэм,лъэпкъ театрэм 1оф еш1э.Тигазет къыдэк1ы.Тирадио телевидениемэ 1оф аш1э.Мыхэм тарэгушхо ау адыгабзэм гумэк1ыгъо имы1эуи т1он тлъэк1ыщтэп.
Урысыбзэр тищы1эк1э псэук1эм нахь куоу къыхэхьа къэс адыгабзэр нахь ч1ып1э зэжъу иуцо мэхъу.ясабыйхэм ныдэлъфыбзэр езымыгъаш1эрэ ны ныбжьэк1эмэ япчъагъэм зэрэхэхъозэпытырэр нэрылъэгъу.
Адыгэхэр итэкъухьагъэу тызэрэпсэурэм иягъэшхо къытэк1ы.
Сыдми тигухэр тымыгъэк1одымэ нахьыш1унэу сеплъы.Телефон 1ушъэу т1ыгъхэм амалэу къатырэр ыкъоу дгъэфедэшъумэ бзэмк1э тикъиныгъохэр нахь мак1э хъунэу сэлъытэ.
Адыгабзэр ш1у зылъэгъоу зыгъэлъап1эрэмэ мы мафэ дахэмк1э сафэгуш1о.
Орэпсэу тиныдэлъфыбзэ!