İbrahim Çetao

Adige Cumhuriyeti’ne son yirmi yıl içerisinde dış ülkelerden gelip yerleşen Adigeler resmi literatürde repatriyant olarak adlandırılır.

Adigelerin vatanlarından ayrılışları üç dönemde olmuştur.

1. Dönem: Rus-Adige savaşları ve Osmanlı İmparatorluğu’nun göçmen politikası nedeniyle 19. asrın ortalarından 20. asır başlarına kadarki surede vatanlarını terkeden/terkettirilenler.

2. Dönem: Sosyalist Ekim Devrimi esnasında beyazların safında yer alıp, kızılların iktidar olmasıyla ülkeyi terk edenler.

3. Dönem: İkinci Dünya Savaşı esnasında Almanlarla işbirliği yapmaları nedeniyle savaş sonucunda Almanlarla birlikte ülkeyi terk edenlerdir.

2 ve 3. dönem kapsamında olanlardan tekrar vatanına dönen olmamış, günümüzde repatriyant olarak adlandırılanlar 1. gurupta yer alan, yani ataları 19. asırda vatanlarından cıkmış/çıkarılmış olanlardır.

Repatriyantları dönüş tarihlerine göre iki guruba ayırabiliriz:

1) Sovyetler Birliği döneminde, 70’li yıllardan itibaren yüksek öğrenim amacıyla Suriye ve Ürdün’den gelip, mezun olduktan sonra ülkelerine dönmeyenler.

2) Sovyetler Birliği’nin son yıllarında ve dağılmasından sonra diasporadan dönenler.

Repatriyantları dönüş amaçlarına göre şu guruplara ayırabiliriz:

1) Vatana dönüş düşüncesini pratiğe geçirmek üzere dönmüş olanlar.

2) Eğitim amacıyla gelip mezun olduktan sonra ülkelerine geri dönmeyenler.

3) Sovyetler Birliği’nin son yıllarında ve dağılmasından sonra Kafkasya’da meydana gelen ulusal hareketlenmelerin etkisinde kalarak dönenler.

4) Ekonomik nedenlerle dönenler.

5) Diğerleri.

Kosova Adigelerini de dönüş tarihlerine göre iki guruba ayırmak mümkündür.

1) Sovyetlerin dağılması sürecinde vatana dönüş düşüncesini pratiğe geçirmek amacıyla dönenler. (7 aile.)

2) Kosova’da meydana gelen iç savaş esnasında devlet tarafından getirilmiş olanlar. (1998)

Repatriyantlar Adige Cumhuriyeti’nde yoğun olarak Maykop kenti ve Mafehable köyünde, az olarak da Adigekale, Koshable, Hakurunhable, Enem ve Yablanovsk’ta yaşamaktadır.

Türkiye’den Adige Cumhuriyeti’ne dönüşler 90’lı yıllardan başlayarak günümüze kadar sürmüş olup, toplam 220 kişi dönüş yapmıştır. Bunların 4’u vefat etmiş, 166’si halen Adigey’de yaşamakta, 50’si ise Türkiye’ye dönmüştür. Bu tabloya göre dönüş yapmış olanların %22.5’i Türkiye’ye geri dönmüş olmaktadır.

Halen Adigey’de yaşamakta olanların Türkiye’de mensup oldukları illere göre dağılımları şöyledir:

Çeşitli zamanlarda geri dönenler:

Bu verilere göre, vatana dönüş ve adaptasyonda Samsun ilinin başı çektiği, Marmara Bölgesi’nin yoğun Adige nüfusuna rağmen vatana dönüş sıralamasında gerilerde, Türkiye’ye geri donenler sıralamasında başta olduğu dikkat çekmektedir.

Hatay ve Antalya illerinde birer Adige köyü bulunmasına rağmen vatana dönenler sıralamasında başlarda yer almakta olmaları kayda değerdir.

Vatana dönüş yapanlardan 4 kişi yine kendi gibi repatriyant olanlarla, 42 kişi Adigeylilerle evlilik yapmıştır. Türkiye kökenli repatriyantların Adige Cumhuriyeti’nde toplam 75 çocukları dünyaya gelmiştir.

Türkiye kökenli repatriyantlar Adigey’de edindikleri eş ve çocukları ile birlikte 283 kişiye ulaşmışlardır. Adigey’de Türkiye kökenli repatriyantlara ait toplam 47 ev, 42 özel otomobil, 25 işyeri bulunmaktadır.

Repatriyantlar Adige Cumhuriyeti’nde yaşamın her alanına katkı sağlamaktadır. Aralarında iş merkezleri inşa ettirenler, kurdukları firmalarla Kafkasya’nın birkaç şehrinde faaliyet gösterenler, iş yerlerinde onlarca kişi çalıştıranlar vardır.

Repatriyantlar arasında bilim adamı, doktorlar, hukukçular, öğretmenler, kimyagerler, Türkiye’de çeşitli mesleklerden emekli olanlar vardır.

Repatriyantlardan Yenemuko Mevlut ”Dağ Düşünceleri” adlı şiir kitabıyla edebiyat severlerin beğenisini toplamış, bu çalışmasıyla 2007 yılı Adigey Devlet Edebiyat Ödülü’ne aday gösterilmiş ve Rusya Yazarlar Birliği’ne üye kabul edilmiştir.

Alaattin Shalaho halterde Rusya federasyonu master sporcusu derecesini elde etmiştir. Günay Cetao’nun Rus klasiklerinden yaptığı çeviriler Türkiye’de Bordo Siyah yayınevince yayımlanmıştır. Baturay Saguc tüm Adigelerin gururu Adigey Devlet Akademik Halk Dansları Topluluğu Nalmes’te dans etmektedir.

Repatriyantların girişimiyle oluşturulmuş olan Adige Gençlik Programı GUFES Adige kültürünün çeşitli dallarında çalışan gençlere vermiş olduğu desteklerle dikkati çekmektedir.

Repatriyantların tamamında vatana dönüş yaptıktan sonra Adigecelerinde gelişme olmuştur. Geldiklerinde hiç dil bilmeyenler dili anlar ve konuşur hale gelmiş, az bilenler de daha iyi düzeye gelmişlerdir. Adigey’de doğan çocukları ise genellikle Adigece Rusça ve Türkçe’yi birlikte öğrenmektedir.

Repatriyantların Adigeylilerin ulusal düşüncelerinde yarattıkları etkileri incelemek ayrı bir araştırma konusudur. Adigey’de tanınmış bir bilim insanının şu sözleri bu anlamda önemlidir: ”Biz geleceğimizle ilgili umutlarımızı büyük ölçüde yitirmişken sizlerle karşılaştıktan sonra düşüncelerimiz değişti ve yeniden güç kazandık…”

Adigelerin vatanlarından ayrıldıkları andan bu güne kadar yüreklerinde söndürmemiş oldukları vatana dönüş düşüncesi repatriyantlarla ilk ürünlerini vermiştir. Bu olayın vatandan ayrıldıktan bir buçuk asır sonra meydana gelmiş olması önemlidir. Donusun Batı’dan Doğu’ya,koşulları daha iyi olan ülkelerden ekonomik kriz içinde olan ülkeye yapılması da dikkat çekicidir. Fırsat bulan herkesin Rusya’yı terk ettiği bir dönemde Rusya’ya yerleşmeyi tercih edenler Adige repatriyantlar olmuştur.

Repatriyantlar vatana dönüş yolunda bir patika açmışlar, dönüş davasının akıncıları olmuşlardır. Onların açtığı bu yolun daha da büyümesi için çalışmak ulusunu seven herkesin görevidir.