Ali İhsan Aksamaz
“UNESCO’nun Ana Dili Günü,” bana komik geliyor hem de “Senede Bir Gün” şarkısını hatırlatıyor. “UNESCO’nun Ana Dili Günü”nü, bazı siyasî partiler, bazı siyasetçiler ve sanki “ana dillerini” yaşatmak için çalışıyormuş gibi yapıp itibar devşirmeye çalışan bazı aydınlar için bir “günah çıkarma günü” olarak görüyorum. O sebeple “UNESCO’nun 21 Şubat Ana Dili Günü”nün benim için bir kıymetiharbiyesi yok.
20 Şubat 2024 tarihinde, (DEM) Halkların Eşitlik ve Demokrasi Partisi Meclis Grubu toplantı salonunda, “UNESCO’nun Ana Dili Günü” için bir oturum düzenlendi. DEM Parti Eş Başkanı Tuncer Bakırhan Kürtçe, Mardin Milletvekili George Aslan Süryanice, Mardin Milletvekili Saliha Aydeniz Zazaca, Bereket Kar Arapça, Zeynur Bayram Gürcüce (+ Lazca), Murat Mıhçı Ermenice mesajlar verdi.
21 Şubat 2024 tarihinde Milletvekili Tahsin Ocaklı, “UNESCO’nun Ana Dili Günü” için Facebook sayfasından Lazca kısa bir mesaj okudu.
Aynı gün Türkiye Büyük Millet Meclisinde düzenlenen oturumda “UNESCO’nun Ana Dili Günü” için (CHP) Cumhuriyet Halk Partisi Grubu adına Milletvekili Tahsin Ocaklı’ya Türkçe bir konuşma yaptırıldı; ana dili konusu üzerinde durup Lazca birkaç cümle de okumak istedi.
“UNESCO’nun “Ana Dili Günü” için, yine aynı gün, Gürcistan Meclisinde Milletvekili ანა წითლიძე/ Ana Tzitlidze yaptığı konuşmada Lazca konusuna da değindi.
Bu makalemde esas olarak, “UNESCO’nun Ana Dili Günü”nde Lazcadan da bahis edilmesinden hareketle, yapılan konuşmalar ile TBMM’de seçim öncesi Lazcanın CHP tarafından siyasî kutuplaşmaya nasıl alet edildiğini ortaya koyup değerlendirmeye çalışacağım.
DEM Parti’nin 20 Şubat 2024 tarihindeki toplantısında, ana dilleri Gürcüce ve Lazca olan birer kişinin bulunup kürsüden konuşturulamamaları büyük bir eksiklik olmuş. Bu konuda Laz Kültür Dernekleri, Laz Enstitüsü veya Kartvel Gürcü Laz Kültür Derneğinden yardım istenebilirdi. Hatibin kürsüden Gürcüce olarak önceden hazırlanmış bir metni bile doğru dürüst okuyamaması ve ardından da Lazcanın ikinci ana dili olduğunu söyleyerek yine önceden yazılmış iki cümleyi okumaya çalışması dikkat çekiciydi:
“Nananena gurişi nek̆na ren! Nanaşi nena mot gondinamat! [Ana dili, yüreğin kapısıdır! Annenin dilini yok etmeyelim!”]
DEM Parti’nin o oturumunda Çerkesçe ve Abazaca- Abhazca mesajlar da verilebilirdi. Çerkes ve Abhaz Dernekleri ile onların anadillerinde de 20 yılı aşkın bir süredir yayın yapan aylık Jineps Gazetesi’nden yardım istenebilirdi.
DEM Parti’nin, “UNESCO’nun Ana Dili Günü” için TBMM Grup Salonunda bir toplantı düzenlemesi, birçok bakımdan kuşkusuz çok anlamlı. Ancak hatipler, kürsüden kendi “ana dillerinde” önceden yazılmış metinleri okuduktan sonra, söyledikleri mutlaka ortak anlaşma dilimiz Türkçeye tercüme edilmeliydi. Konuşmaları Türkçeye tercüme edilmiş olsaydı, hem kürsüden konuşan hatipler birbirlerini hem salonda bulunanlar hem de sosyal medyadan onları sonradan dinleyecek olan bizler anlamış, değerli fikirlerinden de istifade etmiş olurduk. Bilmediği bir dili anlıyormuş gibi yapmak zorunda kalan bir tek kişi bile kalmazdı.
Milletvekili Tahsin Ocaklı, “UNESCO’nun Ana Dili Günü”nde, Facebook sayfasından, “annesi ve bütün Lazlara ithafen” Lazca bir mesaj okudu. Görüntülü mesaj Türkçe altyazı ile de verildi. Mesajının Türkçesinin tamamını kâğıda döktüm; aynen aktarıyorum:
“Mutluluk ve iyilikle! Bugün Dünya Ana Dil günüdür. Ben de o yüzden bütün Lazlar için Lazca konuşup duyuracağım. Ana dilidir madem, annemden biraz bahsedeyim. Ben 6 yaşında çocuktum Türkçeyi öğrendiğimde, o zamana kadar Lazca biliyor ve konuşuyordum. Annem kirlenmiş yanaklarımdan öperek büyüttü, okuttu. Şimdi yaşlandı artık, hasta ve çocuklarıyla görüşemiyor. Hasta yatağından kalkamayan kızı ile Ardeşen’de yaşıyor, orada oturuyor. Annemin kalbi yine bahçelerde. Evin içinde gezemiyor. Yine de kalbinde bahçeyi kazmak, çapalamak, bir şeyler dikmek var. Ölene kadar da öyle olacak. Ne kadar, ‘Olmaz, Anne!’ desek de, annemizdir el verip bahçeye götüreceğiz. Biraz böyle annemi tanıttıktan sonra bir dua edeyim: Lazcayı unutmayın, Lazcayı konuşun, kullanın, okuyun. İnternete bakın, oradan öğrenin. Bir de aşk ve özgürlük için bütün Lazlar, sizleri kucaklayayım, seveyim. Kalbiniz iyilikle dolsun! Lazca geleceğe taşınsın, gelişsin!”
Duygu yüklü özel bir mesaj. Anlayabilenler için Lazcası daha da anlam yüklü. Ancak konuşmasının Türkçe altyazısı hazırlanırken özen gösterilmemiş.
Bu mesajında ağırlıklı olarak annesinden bahsetmesi de oldukça anlamlı; beni daha çok duygulandırdı. Bir milletvekilinin Lazca konuşma yapması oldukça önemli. Gel gör ki Lazca konuşmasının içeriği günün anlam ve önemiyle daha da bağlantılı olmalıydı. Son bölümündeki Lazca duası da beni çok duygulandırdı: “Lazcayı unutmayın, Lazcayı konuşun, kullanın, okuyun. İnternete bakın, oradan öğrenin!”
İtiraf etmeliyim, Milletvekili Tahsin Ocaklı, bana bir duygu seli yaşattı; gözyaşlarımı tutamadım. Ancak bu özel mesajında, TRT ve velilere de hitap etmeliydi. “TRT, Lazca da yayın yapsın! Lazca haberler, belgeseller, diziler, çizgi filmler de yayınlasın!” talebinde bulunmalıydı. Velilere, “Lazca artık Devlet okullarında seçmeli ders. Eğitim- öğretim dönemi geldiğinde çocuklarınıza Lazca dersini mutlaka seç(tir)in!” demeliydi. Fındıklı Belediyesinin yöre kültürü ve Lazcayı yaşatmaya yönelik faaliyetlerinin, diğer belediyeler tarafından da örnek alınmasını söyleyebilirdi.
Bana gelen mesajlar ve sosyal medyadaki paylaşımlardan değerlendirebildiğim kadarıyla, Lazlara özel bu mesajı yöredeki insanlar arasında coşkuyla karşılanmış; belirtmeliyim. İnsanlar, Milletvekili Tahsin Ocaklı ile gurur duymuşlar; “İyi ki oyumuzu Tahsin Ocaklı’ya verdik,” dediler. Milletvekili Tahsin Ocaklı, bu mesajıyla gönülleri fethetti. Birçok kişi gibi ben de bu duygu yüklü o mesajını sosyal medya hesabımdan paylaştım.
21 Şubat 2024 tarihinde TBMM Genel Kurulu oturumunda “UNESCO’nun Ana Dili Günü” de gündem konusu oldu. Oturumu yöneten Başkanvekillerinden Celal Adan, hatibi kürsüye davet etti: “Cumhuriyet Halk Partisi Grubu adına Rize Milletvekili Sayın Tahsin Ocaklı”
Milletvekili Tahsin Ocaklı’nın, CHP Grubu adına yaptığı konuşmanın tamamını olduğu gibi aktarmak istiyorum:
“21 Aralık Dünya Anadil Günü ve ben de bu anadil gününe dair, biraz böyle anlaşılır biçimde Türkçeyle, tabii Başkanımın da izin verdiği kadar araya Lazcayı da karıştırarak… [Başkanvekili uyarıyor: “Katma sen araya …”] … Anlatmaya çalışacağım… [Başkanvekili yine uyarıyor: “Türkçe devam et …”]… Umarım fazla kısılmayız… Dünyada, tabii, bütün canlılarda iletişim dili var. Bütün bitkilerde de iletişim dili var. Dünyada yaşayan, işte, kaç milyon insan var ise, bunlar 6 bin adet dille, Türkiye’de de 20 dil ile filolojik olarak hâlâ konuşulmaya devam ediliyor. Filoloji biliyorsunuz, yaşayan dilleri inceleyen bilim dalı. Bu bilim dalında da, Türkiye’de, ben de 7 yaşında Türkçe öğrenmiş, 7 yaşına kadar Lazca konuşabilen bir vekil olarak karşınızdayım. Annemle, ailem ile iletişim kurduğumda hâlâ Lazca konuşuyoruz. Şimdi annem beni bekliyor. Ekranlardan beni bekliyor. “Benim için Lazca bir şey söyleyecek,” diye. Ve ben, Onun için, annem için kurguladığım belki birkaç cümleyi size etmeye başladığımda, kürsü dokunulmazlığı olan bu mikrofonu kapatmak suretiyle aslında bir demokrasi ayıbı yapmış olacaksınız. O nedenle, lütfen, o nedenle, efendim, devletin, evet devletin ama dokunulmazlık da, kürsü dokunulmazlığı da insanlara aittir. Şimdi annem için söyleyeceklerimin Lazcası burada, Türkçesi de burada. Şimdi ben size bugün çok basit, okunabilir, görünebilir bir şekilde Türkçesini karşınıza koyuyorum böyle. Şimdi bunu Lazca okumaya başlayacağım. Size bu cümleleri okumaya başlayacağım. Ve Parlamentoda bu, mikrofonumun kapanmasına sebep olacak. Bilgisi olsun, Vatandaşlarımız, eğer kapanırsa, sosyal medya hesaplarımda tamamını görebileceksiniz. Ayrıca şunu da bilin; bugün ayın 21’i, 23’ünde Rize Meydanında toplanacak olan Rize Halkı, içinde Gürcüler, Lazlar, Çerkezler, vesaire insanlar olacak; dillerinde, var olmayan “Kadro İstiyoruz!” diye bağıracaklar; Lazcası, yok Gürcücesi, yok ama Türkçe olarak ortaklaşmış olarak “Bize verdiğiniz sözü yerine getirin! Çay-kur işçilerinin kadrosu nu verin!” diye söz veren Cumhurbaşkanı’na, Milletvekillerine bağıracaklar. Ben de onlara destek için orada olacağım. Şimdi, anne, vakit bitiyor; beni dinle, senin için sesleneceğim. Hadi, şimdi sesim kesilecek! Andğa Nanaşi… [Mikrofon kapatılıyor]… Bu kadar dillere karşı olmayın. Bu kadar diller kendini, ifade edebilsin!”
CHP Grubu adına konuşan hatibin mikrofonunun, Lazca konuşmaya başlaması üzerine “TBMM İç Tüzüğünün hükmü”ne göre kapatıldığı belirtiliyor. TBMM çatısı altında kürsüden Türkçeden başka bir başka dilde konuşulamayacağı söyleniyor. Ben de aynı fikirdeyim. Diğer Başkanvekillerinden Sırrı Süreyya Önder o oturumu yönetiyor olsaydı, hatibin mikrofonu kapatılır mıydı?! O zaman “TBMM İç Tüzüğünün hükmü” gündeme ge[tiri]lir miydi?! Bir gün önce, 20 Şubat 2024 tarihinde, DEM Parti Meclis Grubu toplantı salonunda, “UNESCO’nun Ana Dili Günü” için yukarıda belirttiğim “anadillerinde” hatipler mesajlarını okudular. DEM Parti Meclis Grubu toplantı salonu TBMM çatısı altında değil mi?
“UNESCO’nun “Ana Dili Günü”nde, Mehmet Bekaroğlu’nun milletvekili olduğu dönemlerde birkaç defa TBMM Genel Kurulu oturumlarında kürsüden yazılı Lazca kısa metinleri okuduğunu hatırlıyorum. Bu yılki “UNESCO Ana Dili Günü”nde CHP Grubu adına konuşan Milletvekili Tahsin Ocaklı’ya da aynı kürsüden Lazca yazılı kısa bir metni okumasın için izin verilebilirdi.
Türk Devleti, Soğuk Savaş yıllarının sonunda, “Türkçeden Başka Dillerle Yapılacak Yayınlar Hakkında”, 12 IV 1991 tarihinde 3713 No’lu kanunla değişiklikler yaptı (Yayımlandığı Resmî Gazete tarihi: 12 IV 1991, Sayı: 20843); “ana dili” konusunda olumlu düzenlemelere gidildi. Daha sonra Demokratik Sol Parti- Milliyetçi Hareket Partisi- Anavatan Partisi ile Adalet ve Kalkınma Partisi Hükümetlerinin “ana dili” konusunda yakın geçmişte yaptıkları diğer yasal düzenlemeleri ve uygulamaları hatırlamaktada fayda var: “Çeşitli Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına İlişkin Kanun”un (Kanun no: 4771; Kabul tarihi: 03 VIII.2002- Resmi Gazete: 09 VIII 2002- 24841) yürürlüğe girmesinin ardından, “Türk Vatandaşlarının Günlük Yaşamlarında Geleneksel Olarak Kullandıkları Farklı Dil ve Lehçelerin Öğrenilmesi Hakkındaki Yönetmelik” (Resmi Gazete: 20 IX 2002- 24882) ve “Türk Vatandaşlarının Günlük Yaşamlarında Geleneksel Olarak Kullandıkları Farklı Dil ve Lehçelerde Yapılacak Radyo ve Televizyon Yayınları Hakkındaki Yönetmelik” (25 I 2004 -25357) de yürürlüğe girdi. “Anadilleri” seçmeli ders haline geldi. TRT Kurdî TV ve “TRT Kurdî Radyo 7/24 her konu ve alanda yayın yapıyor. Diğer “anadilleri” gibi, 2013 yılından bu yana Lazca da Devlet Okullarında seçmeli ders oldu.
21 Şubat 2024 tarihinde TBMM Genel Kurulun o oturumunu yöneten Başkanvekillerinden Celal Adan’ın, CHP Grubu adına konuşan Milletvekili Tahsin Ocaklı’nın Lazca yazılmış kısa bir metni okumasına izin vermemesini doğru bulmuyorum. Bu konuda inisiyatifini kullanabilirdi. Ancak CHP Grubu adına konuşan Milletvekili Tahsin Ocaklı’nın da mikrofonunun kapatılacağını bile bile elindeki yazılı kısa Lazca metni okumaya çalışmasını doğru bulmuyorum.
CHP Grubu adına konuşan Milletvekili Tahsin Ocaklı, böylece yaklaşan “31 Mart 2024 Yerel Yönetimler Seçimleri” öncesinde ülkemizde yaşanan toplumsal kutuplaşmayı, Lazca üzerinden de TBMM Genel Kuruluna taşımış oldu. Onun bu tavrı, “Lazca konuşmaya çalışan CHP’li ve onu engelleyen MHP’li” algısının zihinlere yerleşmesine sebep oldu. Oysa Lazca, yalnızca “CHP’li vatandaşların değil, MHP’li vatandaşların da “ana dili” veya ikinci dili; diğer siyasî partilerden vatandaşların da “ana dili” veya “ikinci dili”. Lazca, 31 Mart 2024 Yerel Seçimler öncesi iktidar- muhalefet gerilimine alet edilmemeliydi.
CHP Grubu adına konuşan Milletvekili Tahsin Ocaklı, TBMM kürsüsünden Türkçe konuşup “TRT’nin, Lazca yayın yapmadığını; TRT’nin Lazca haberler, belgeseller, diziler, çizgi filmler de yayınlaması” yönündeki talepleri dile getirebilirdi. Ayrıca Fındıklı Belediyesinin yöre kültürü ve Lazcayı yaşatmaya yönelik faaliyetlerinden bahsedebilirdi.
Bir “ana dili”nin, yalnızca UNESCO’nun “Ana Dili Günü”nde TBMM Genel Kurulu kürsüsünden yazılı bir metni okumaya çalışılarak geleceğe taşınamayacağı ortada. Mehmet Bekaroğlu’nun birkaç defa TBMM Genel Kurulu oturumlarında kürsüden okumaya çalıştığı yazılı Lazca kısa metinler, günden güne ölen Lazcaya nasıl kurumsal bir katkı sağlayamadıysa, TBMM CHP Grubu adına konuşan Milletvekili Tahsin Ocaklı’nın, Lazca o yazılı metni okuyabilmesi de Lazcaya hiçbir katkı sağlamayacaktı.
Mikrofonunun kapatılacağını bile bile, önceden yazılmış Lazca kısa bir metni okumaya çalışmak yerine, o güzel Türkçesiyle TRT’nin Lazca yayın yapması konusunu gündeme getirebilirdi. TBMM’de temsilcisi bulunan bütün siyasî partiler ile ilgili kurumlar ve TRT’yi Lazca yayın konusunda düzenlemeler yapılması için göreve çağırabilirdi. Velilere de, yine o kürsüden seslenip “Lazca Devlet okullarında artık seçmeli ders. Eğitim- öğretim dönemi geldiğinde çocuklarınıza Lazca dersini seç(tir)iniz!” diyebilirdi.
CHP Grubu adına konuşan Milletvekili Tahsin Ocaklı, aslında TRT’den Lazca yayın talebi konusuna hiç de yabancı değil. Kendisinin de kurucuları arasında olduğu (LKD) Laz Kültür Derneği, 16 Ocak 2009 günü TRT Genel Müdürlüğünü ziyaret ederek Lazca yayın için yazılı talebini iletmişti.
Milletvekili Tahsin Ocaklı’nın, bu konuda bir çalışma yapıp, bir rapor hazırlayıp bugüne kadar CHP’sinin yetkili kurullarına iletip iletmediğini bilemiyorum. Ümit ederim, günden güne ölen Lazcayı bundan sonra da yalnızca “UNESCO’nun Ana Dili Günü”nde hatırlamaz .
1920’li yıllardan itibaren Lazca Türkiye Cumhuriyeti ve Sovyetler Birliği/ Gürcistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyet’inde farklı bir kaderi paylaşmış olsa da, günümüzde her iki ülkede de günden güne ölüyor. Gürcistan’da yalnızca Lazca değil, Lazcaya çok yakın bir olan Megrelce de ölüyor. Gürcistan’da Svanca da, Batsça da ölüyor. “UNESCO’nun Ana Dili Günü”nde Gürcistan Parlamentosu oturumunda da ölmekte olan bu diller gündeme getirildi. “Ana dili” konusu iktidar ve muhalefet partilerinin bazı Milletvekillerinin arasında siyasî kutuplaşmanın vasıtalarından biri hâline getirilmedi. Günden güne ölen bu dillerin yaşatılması için iktidar ve muhalefet partilerinin bazı Milletvekilleri aynı görüşte olduklarını belirterek Devletin gerekli tedbirleri almasını istediler. Zugdidili Milletvekili Ana Tzitlidze de; Megrelce, Svanca, Lazca ve Batsça’nın Gürcistan’da ölmekte olduğuna belirterek kurumsal adımlar atılmasını istedi.
Umarım, CHP Genel Başkanı Özgür Özel de, Gazi Mustafa Kemal Atatürk’ün 1930’lu yıllardaki tavrını hatırlayıp Lazca gibi diğer “ana dilleri” konusunda kurumsal kalıcı adımlar atılması için ilgililerle temaslarda bulunur.
