BUZERE К. İ., ALIY М. İ., ÇUYEKHO А. B.
Bilimsel Redakte: ŞHELEHO Abu
Toplumsal Adige Töresi 1-4, İlkokullar için,
Jene Sul. Maykop, Adige Kitap Basımevi -1998, S. 3,4,5
Çeviri: ACHUMIJ Hilmi
Adige töresini evlerinde ocak başında oturarak oluşturmadılar, onun sıcaklığı ve dobralığı ulusun öyküsüne adeta göbek bağı ile bağlı. Adige töresi biraz tarladaki sabanın ağzından, biraz özgürlük savaşımında gökyüzüne kaldırılmış silahtan, biraz felaketlerden, zorluklardan çıkartılıp hayır ve esençle yoğrulmuş, ulusal kongrelerde (хэгъэгу зэфэс) de biraz şekillenmiş, şarkımızın da öykümüzün de üreticisi…
KHUYEKHO Nalbıy.
ADİGE, ADİGELİK
Уадыгэмэ, адыгагъэр зыхэгъэлъ. Adige isen Adigelik içinde olsun.
(Adige’yim demekle Adige olunmaz, Adige gibi davranmakla Adige
olunur. -ç.n.-)
ШIу шIи, псым хадз. İyilik yap, suya at.
Уижъ ыIорэр шIэ, уикIэ ышIэрэр шхы. Yaşlının sözünü dinle gencinin yaptığını ye.
Жъым щытхъу, кIэр къаштэ. Eskiyi öv, yeniyi al.
Псэр ащэ, напэр ащэфы. Can satılır, yüz aklığı satın alınır.
Adigelere ait resim, arma, yazılı eser olarak bize ulaşanlar az olsa da, eserlerde görüyoruz ki erkek ve kız çocuklarını insani değerler, güzellik ve yiğitlik konusunda erken yaşlarda eğitmeğe başlıyorlardı. Bu nedenden olsa gererek ki, erkekler ile alakalı Adigelerin söylediği atasözü kadar kadınlar içinde çok sayıda söylenmiş atasözü var. Örneğin; ‘’Бзылъфыгъэр зыдэщысым сэ щырахырэп: Kadının olduğu yerde bıçak çekilmez ‘kadının olduğu yerde silaha davranılmaz, kavgaya neden olacak münakaşalara girilmez’’, ‘’Янэ ихабзэ ыпхъу ибзыпхъ- Kızının biçkisi (kalıbı) annesinin adeti’’, ‘’Янэ еплъи ыпхъу къащэ: Anasına bak kızını al’’ ve diğerleri…
MEŞBEŞ’E Yishak
ADİGELİK – İNSANLIK
Adigelik tarihin eski çağlarından başlıyor. Tek bir yüzyıldan süzülüp gelmiyor… Geçmiş zamanlarda Adigeler Kafkasya’da yaşayan halklar arasında çok ünlüydüler. Hem sayıca onlardan daha fazlaydılar hem de kahramanlık ve savaşçılıklarıyla ataktılar. İyi cins atlara (Adige atı) sahiptiler. Gözalıcı ulusal kıyafetlere sahiptiler. Gelenek ve görenekleri çekici idi. Diğer pek çok konuda da dikkat çektikleri pek çok örnekle sabit.
Bu söz konusu ettiğimiz nitelikleri namlarının çok yayılmasına vesile olmuştu. Uzun zamandır komşusu olan halklar Adige ulusal kıyafetini benimsemiş, Adige atlarını edinmişlerdi. Adige kamaları, tüfekleri vb. diğer nesneleri de almışlardı. Bunların yanı sıra Adige davranış şekli, Adige karakterini de öğreniyor uyguluyorlardı. Bundan kendi ulusal karakter ve davranış şekillerini, ulusal geleneklerini terk edip yerine tamamen Adigeliği aldıklarını düşünmekte yanlış. Onlar çoğunca Adigeleri örnek alıyorlardı. ‘’Адыгэхэм моущтэу ашIы, Adigeler böyle yapıyorlar’’, ‘’Адыгэхэр зэрэзекIохэрэр мары, Adigeler işte böyle davranır’’ diyorlardı.
ГУЩЫIЭЖЪХЭР- ATASÖZLERİ
1) ‘’Адыгэ хабз’’ аIуагъэ нахь «оркъ хабз» аIуагъэп.
Aristokrat tavırlar (gelenekler) demiyorlar, Adige adeti diyorlar.
2) ТхьамыкIэми цIыфыгъэ къыпфызиIэр шIу лъэгъу.
Sana insanlık gösteren garipse de sev.
3) УихьакIэ гъашIо, пкъош шIу лъэгъу.
Konuğunu yücelt, kardeşini sev.
4) Былымым димыщэхырэр лIы шъыпкъ.
Mal-mülk hırsına kapılmayan gerçek erkektir.
5) ХьакIэ къакIомэ, насып къыдакIо.
Misafir gelmesi bereket (Şans, mutluluk) gelmesi demektir.
6) Адыгэ хабзэр атэ кIэныжъ.
Adige adeti baba mirası.
7) Хабзэ зымышIэрэр шъхьанэкI.
Adet bilmeyenin kafası boş demektir.
8) Хьайуанэми уахахьэмэ мэтэджых.
Hayvanların arasına bile girsen onlarda kalkıyor.
9) Сэлам лые хъурэп.
Selamın fazlası olmaz.
10) УзгъэтIысырэм уиубыжьырэп.
Yergösteren (saygı gösteren- kıymet veren) yerilmez.
11) Егъэзыгъэр уипыими дэIэпыI.
Zora düşen düşmanınsa bile yardım et.
12) Зы цIыфым зы цIыфыр ищхэпс.
Bir insanın diğer bir insan mayası.
13) Чылэмэ аIорэр адаIу, ашIэрэр адашI.
Toplumun dediğini dinle: yaptığını (onlarla birlikte sen de) yap.
14) Лажьэрэр мэшхэжьы.
Çalışan yer.
15) Псаузэ лIагъэ нахьи, лIагъэзэ псау.
Yaşarken ölmüş gibi olmaktansa ölmüşken yaşar olmak (evladır).
16) ИгущыIэ тIо къыIорэп, икъамэ тIо къырихырэп.
Dediğini iki etmez, iki defada silah çekmez.