|
Notlar:
1) Terimlerin çeşitli dillerde
yazılışları / işareti ile ayrılmıştır
Adige/Adghe vs. gibi
2) Sözcüklerin
yazılışında Latin ve Kiril harfleri kullanılmış ve .-
işareti ile ayrılmıştır. Adige-Адыгэ
3)
Yabancı kaynaklı sözcüklerin Türkçe okunuşları
parantez içinde yazılmıştır; Schapsugh (Şapsuğ)
4) Kesme işaretinin alfabetik sıralamada önem
verilmemiştir.
İdam,
Adige toplumunun geleneklerindeki ceza kanunlarında,
idam ya da kafasını kesme kararları yoktu. Kişiler üç
şekilde cezalandırılırdı. 1. Hırsızlık olduysa çaldığı
malın karşılamak. Eğer ölüm olayı olduysa halk
meclisinin kararı doğrultusunda; a) Mal mülk ödenerek
karşı taraf razı edilir. b)Tüm ailesiyle birlikte
köyünü terk etmek zorunda bırakılırdı c) İşlenen suç
çok ağırsa örneğin katillik gibi, köle olarak yurt
dışına satılırdı. Günümüzde insan hakları dernekleri,
demokrasinin beşiği sayılan Avrupa'da halen ölüm
kararlarının kaldırılması için mücadele ederken, Adige
toplumu bu insan haklarını çoktan tatbik
etmekteydi.
İslam,
Adige halklarının İslamiyet'i kabul etmesi değişik
yıllarda ve kanallarla olmuştur. İlk olarak İslamiyet
dinine geçenler Kabardey Adigeleri olmuştur. Kabardey
soyluları 15. yy’dan itibaren Kırım Hanlığının
baskılarıyla İslam dinini benimsemeye başlarlar.
Kabardey soyluları başlangıçta halka İslam dinini
yasaklamışlardır. Kırım hanları ve Dağıstan beylerinin
baskılarına ve vergilerine dayanamayan Kabardey
beyleri Ruslardan yardım isterler. Temryuku'un kızı
Goşenay Korkunç İvan'la evlenir ve Maria adıyla vaftiz
edilir. Temryuk halkın tekrar Hıristiyanlaşması için
Moskova'dan papazlar getirtir. Böylece Bizans Ortodoks
Kilisesi'nden Rus Ortodoks Kilisesi'ne geçiş yapılmış
olur. İslam dini daha sonra Kırım Hanlarının askeri
baskılarıyla zaman içinde bütün halk tarafından
benimsense de Mezdegu yöresinde oturan Adigeler
Hıristiyan dininde kalmışlar ve halen de
Hıristiyandırlar.
Batı Adigeleri de İslam diniyle 1770 tarihinden sonra
yakından ilgilenir olmuşlardır. Askeri ve ekonomik
gücü azalan Osmanlılar, yeni ve dinamik devamlı toprak
kazanan ve imparatorluğunun Romanya sınırlarını
zorlayan ve gün geçtikçe başarı sağlayan Çarlık
Rusya'sına karşı kendine denge ve rahatlama
sağlayabilecek bir cephe açmak gerekliliğine varan
Babı-Ali Çerkesya’yı bu iş için elverişli bulur. Gürcü
asıllı bir paşa olan Ferah Ali Paşa'yı görevli olarak
Çerkesya'ya gönderir. Dinden ziyade politik amaçlı
misyonlaştırma hareketi, Osmanlı lehine çok iyi,
Ruslar ve bilhassa Çerkesler için çok kötü çekilmiş
bir piyondu. Adigeler için yok olmanın edilmenin
başlangıcı olmuştur. Çünkü Osmanlı tehlikesini gören
Ruslar ikinci bir Osmanlı cephesinin açılmaması hele
hele sağlam ayaklar üstüne basmasının kendi
aleyhlerine olduğunun çok iyi bilincindeydiler.
Neticede de yavaş yavaş bazen de zor kullanılarak
(Muhammed Emin tarafından) Batı Adigeleri de İslam
dinini benimsemeye başladılarsa da, zamanın
gezginlerinin hemen hemen tümünün birleştikleri halkın
büyük bir çoğunluğunun tabiat dini inançlarıyla
birlikte Hıristiyan ve müslüman dini inançlarına sahip
oldukları şeklindedir.
İsmail Efendi Konstanıqo.
İngiltere’ye Çerkesya elçisi olarak giden kişi.
İsole olmuş dağ halkları,
Fr. Müller tarafından ortaya atılmış bir hipotezdir.
Ona göre Kafkas halkları ve dilleri diğer halk, dil ve
kültürlerden coğrafi yapıları nedeniyle izole
kalmıştır ve hiç bir guruba da dahil edilememektedir.
|
