|
Notlar:
1) Terimlerin çeşitli dillerde
yazılışları / işareti ile ayrılmıştır
Adige/Adghe vs. gibi
2) Sözcüklerin
yazılışında Latin ve Kiril harfleri kullanılmış ve .-
işareti ile ayrılmıştır. Adige-Адыгэ
3)
Yabancı kaynaklı sözcüklerin Türkçe okunuşları
parantez içinde yazılmıştır; Schapsugh (Şapsuğ)
4) Kesme işaretinin alfabetik sıralamada önem
verilmemiştir.
Zande Şıtıcher,
Adigelerin müslümanlara taktıkları tanımlamalarıdır.
Dik duranlar anlamına gelmektedir. Bununla ilgili bir
halk anlatımı da vardır.’Adigey'de bir zamanlar birkaç
atlı ormanda giderlerken yorgun argın yatan domuz
yavrusunu görürler. İçlerinden birisi hemen atından
atlayarak domuz yavrusunu yakalar şu sözleri
söyleyerek okşamaya başlar; ‘’Dik duranlar geldiler,
sizi de, bizi de mahvettiler.’’ (Mahmut
Fidan-Bidanıqo)
Zass Gnrl. /Sass,
Liffland doğumlu alman asıllı çar hizmetinde bir
generaldir. Kendisinin dediğine göre Wallenstein
ailesindendir. Kuban Adigeleri ona acımasızca işlediği
kıyımlardan dolayı 'deli ya da kafası delik' lakabını,
Şapsığlar ise ' sağır ve dilsiz' lakabını
vermişlerdir. 1840 Kafkas cephesinin sağ
kanadının komutanıydı.
Zeches- Зэхэс,
toplantı, kongre. Günümüzde Adigey Cumhuriyeti
Parlamentosu'nun adıdır.
Zefak1u,
bkz. Kafe'nin Batı Adigece adıdır.
Zek1o-Зэк1о,
Adige soylularının akına giderek diğer kabile ya
da halkları yağmalamalarına denilir.
Zeldav- Цэлдау,
Hasta ve yaralılar için yapılan, hastanın eğlenmesi
için düzenlenen bir oyunun adıdır. Mayasız hamur
hazırlanarak simit şeklinde ya da çok güzel süslü bir
ekmek pişirilir. Bu ekmek hasta odasına asılır, genç
delikanlıların elleri arkadan bağlanır ve hem kendi
etrafında döndürülür hem de sağa sola sallanır. Oyuna
katılanlar dişleriyle bu ekmekten bir parça koparmaya
çalışırlar. Oyunun kaidesini çok iyi bilmeyenler
dudaklarını parçalarlar ya da dişlerini kırabilirler.
Zeigut,
Zaevetha'nın yanlış anlaşılarak kağıda geçirilmesidir.
Savaşanların koruyucu tanrısıdır.
Zek1uj ane- Зэк1уж 1анэ,
bir konağa gelen konuğun geleneklere uygun bir şekilde
ağırlanmaması halinde, ev sahibi yerleşim sahası
yaşlılarınca oluşturulan bir mahkemeye verilir ve
yargılanır. Ve ev sahibi genelde misafir için tüm
herkesin katıldığı bir ziyafet vermesi karar altına
alınır ve uygulanır.
Z1emez /Zimisse,
Kara orman anlamına gelir.
Zey İbrahim- Цэй Ибрахьим,
yazar ve dramaturg
Zey İbrahim
11 Ocak 1890 yılında Şıncıye köyünde dünyaya gelir. 7
Eylül 1936 da yaşama gözlerini yumar. Yaşamı boyunca
kendini Adige kültürüne adamış olan bir yazarımızdır.
Adige Özerk Bölgesi'nin kurucusu olan Hakurate'nin
yakın dostu ve arkadaşıdır.
Zeyko Şutzejıko TlIışe
bkz. Hacemıko Hacı
Zığo Teyçöj- Цыгъо Тэуцожь,
1855 - 26 Ocak 1940 tarihleri arasında yaşayan, okuma
yazması olmayan ünlü Adige halk ozanıdır. Sözlü
anlatımları derlenerek kitap halinde yayınlanmıştır.
Zıpch,
yünü taramaya yarayan alet.
Zic,
Bu ad Strabo' dan bu yana antik çağ belgelerinde (XI;
2.12) Zychoi/ Zygoi/ Ptolomus: Zichia İnteriano Zigoi/
Zinnkooi/ Zychen/ Zichu/Zycchia/Sychia/Sicci/
Ziqui/Zichoi Zychides/Zicchen/Zicchi/Zecchen
/Tchichenyazılış şekilleriyle ve Türk-Tatar halkları
da Zikk şeklini kullanırlar. Marko Polo (IV;12)
Adigelerden söz etmekte, ülkeyede Ziccia demektedir.
Herberstein ise farkına varmadan 'Zychi' kelimesini
'Scithi' yaparak, Ciarchasileri 'Scithi' yapmış,
yanlış bilgilerin yayılmasına, ve Çerkeslerin 200 yıl
Avrupa bilim dünyasından yok olmasına neden olmuştur.
(Kaynak; Interianus,
1502, Bodenstedt 1848, Danilewski, 1847,)
Zigurat,
Summerlerin tapınaklarının adıdır. Bu sözcük Adige
halk etimolojisine göre şöyle açıklanmaktadır. 'Zi'
kendine dönüşü gösteren fiil, 'gu' kalp, gönül,
'rat/ret' vermek, yani tüm gönlünü huşu içinde vermek
anlamına gelir.
Ziquia,
1404 de Libellus de Notatia Orbis'de adları geçmekte
ve Rubrikte bu ad altında tanımaktadır.
Ziye-Цыйэ,
Adige erkek milli giysisinin adıdır. Literatürde
''Çerkesska' 'Çerkes giysisi'' anlamına gelmekte ve
Kuban-Terek Kazaklarından diğer bütün Kafkas
halklarına kadar herkes bu giysiyi benimseyerek
giymiştir. Çar ordusuyla Adigelere karşı savaşan
ve daxe de bulunmuş olan Prusya prensi Albrecht von
Preußen kıtabında s. 45, Wagner, M. Cilt II, s. 79
giysiyi her halkın benimseyerek giydiğini ancak en çok
Çerkeslere yakıştığını yazmaktadır.
(Prinz Albrecht von Preußen- Reisen im Kaukasus, 1863
Wagner M. Der Kaukasus und das Land der Kosaken
Leipzig, 1850)
Zizlan,
Abchaz su perisi. Kadınlarca kutsal kabul edilir.
Kadınlar evlenmeden ve doğumdan önce onu anarlar.
Bebek bekleyen kadınlar tavuk ya da börek ve peynir
adağını vermeden su getirmeye cesaret edemezlerdi. Bu
dini merasimlerde erkekler bulunmazlar, eğer bulunursa
hasta olacaklarına inanırlardı.
Zizlan
için yapılan gizemli dini ayinleri bilen kadınlar,
doğum yapan kadınlara yardım ederlerdi.
Zugi/Zygoi/Zinkoi/Sundyi,
Adigelerin MÖ zamanlardaki adıdır. Doğru yazılış
şekli tz'uchu yani insan anlamına gelir.
Zurzuch,
bkz. Anapa
Zzimisse/Z'emez,
Sudschuk Kalenin Adigece adıdır.
Zylchoi.
Kottenkamp’ın yazdığına göre Strabo bu
sözcüğü Çerkesler için kullanmış.
(Kottenkamp 1843; S125)
1. Literatürde çeşitli şekillerde verilen terimler (/)
ile birbirinden ayrılarak yazılmıştır;
Adige/Adyghe/Adige vs. gibi.
2.
Latin ve kiril harfleri ile yazılan aynı sözcükler (-)
ile ayrılmıştır.
3.
Almanca terimler gerekip de, Türkçe telaffuza
uyarlanınca ( ) içinde verilmiştir; Tscherkessen
(Çerkessen)
4.
Kelimelerin diziminde Türkçe dizim kuralı
kullanılmıştır; a,b,c . Çerkesce de ses sayısı
çok olduğundan bu sıralamada bazı zorluklar
doğmaktadır.
5.
Bu dizimde ses kesme yada duraklama işaretinin hiçbir
etkisi yoktur.
6.
Adige kökenli terim ve sözcüklerde dilekti
karakterine dokunulmadan dizilmiştir.
7.
Kullanılan terim koyu yazılmıştır. Cümle içinde ise
sadece baş harfi koyu olarak verilmiştir; Adige
Kuzeybatı Kafkasya’nın otoktan halkı olan A. in çoğu
Türkiye’de yaşamaktadırlar.
8.
Terimler açıklandıktan sonra parantez içinde
kaynakçaları da verilmiştir.
9.
Her terimin sonunda okuyucuya kolaylık olsun
düşüncesiyle tırnak içinde eğik yazıyla
kaynaklar verilmiştir.
|
