ŞAVKO Aslanguaş
Atalarımız dağlık arazide yaşadıkları dönemde ağaç yetiştiriciliğini seviyorlardı. Avrupadan gelmiş eğitimli seyyahlar da bunu ilgi çekici bulmuşlar ve meyve bahçelerinin temiz-bakımlılığından bahsetmişlerdi.
Anlatılanlara göre ağaçlarla ziyadesiyle erkekler ilgileniyorlardı. Her yıl zamanında araziye çıkıp yabani ağaçlara aşı yapıyorlardı. Bunu workluk-soyluluk belirteci, soylu davranışı olarak algılıyorlardı, böylece meyve ağaçlarının yetiştiği alanlar da genişliyordu.
Kafkas savaşı esnasında çerkes köyleri terk edildiğinde, halkın bahçelerindeki, dağ yamaçlarındaki meyvalıklar harap bir hal almış, yer yer de kurumaya başlamışlardı.
Fakat günümüzde az olmakla birlikte hala 150 — 200 yaşında elma armut ağaçlıkları varlığını sürdürüyor. Örneğin çerkeslerin yetiştirdiği Çerkes armutu adıyla anılan armudun son yıllarda daha çok adını anar oldular.
Soçi yakınlarındaki ağaçları saydıklarında sayılarının 250’den fazla olmadığı açığa çıktı. Biologların belirttiğine göre avrupada yetiştirilen farklı armut çeşitleri Çerkes armutundan türeme. Bu ağaç diğerlerine kıyasla daha yüksek, 20 metreye ulaşıyor, bol dökümlü ve bozulmadan uzun süre kalıyor, yetişkin meyvesinin sulu tadını kıyaslayacak başka bir armut çeşidi yok.
Adıgeyde 2012 yılından itibaren çerkes armutu günü kutlanıyor. Kutlamalara katılan insanlara çerkes armutu tattırılıyor. Daha önceleri olduğu gibi çerkes armutuna börtü böcek zarar vermiyor ağaçlar hastalanmıyor.
Böylesi olağanüstü niteliklere sahip 200 yılı aşkın süredir dağlarımızda yok olmadan varlığını sürdüren ağaçlar bol döküm veriyorlar. Bu çeşidin yok olmaması için geride kalmış armutluklar muhafaza edilmeli.
Bu konu hakkında cumhuriyetimizde mütealalarda bulunuluyor. TASS ajansının bildirdiğine göre bu yakınlarda Adıgeyde kalmış olan meyvelikler üzerine çalışılma kararı alındı.
Rusya Coğrafya Derneği, N.İ. Vavilov Rusya Genetik Bitki Resursu Enstitüsü Adıgey şubesi, Adıge Devlet Üniversitesi bilimadamları birlikte çerkes armutunu araştırmaya başladı.
Çerkes armutu, çerkes peyniri, halıju vb. tanınmış yiyecekler gibi ulusal bir belirtecimiz, nişanımız niteliğinde. Bu proje ile 200 yaşındaki bu ağaçların her yıl nasıl armut verdiği, diğer ağaçlara nazaran hastalanmaması, yetiştiği alanlar ve benzeri hususlar araştırılıyor.
Rusya Coğrafya Derneği Adıgey Şubesi idarecisi İgor Ogay bölgemize dinlenmek üzere gelenlerin Çerkes armutunu sorduklarını, ağaçları görmek istediklerini söylüyor. Bu yüzden çerkes armutlarının yetiştiği yerlere turistik yol güzergahları düzenlenmesi halinde, turistler dolmenler, tabiatımız ve tarihi arkeolojik anıtlarımız yanısıra 200 yılı aşkın süredir meyve vermeye devam eden çerkes armutlarını da görme olanağına kavuşacaklar.
Geride kalmış bu armut ağaçlarının her yıl ölmeleri yanısıra insanların da ağaçlara zararı dokunuyor. Özellikle cumhuriyetimizin dağlık arazilerine yakın yaşayanlar daça vb. bina inşaatlarında kullanmak üzere ağaçları kesiyorlar.
İ. Ogay; «-Projenin yaşama geçirilmesinde gönüllüler ve öğrencileri organize edeceğiz. Amaçlarımızı gerçekeleştirmek için maddi güce ihtiyacımız var. Bu müthiş ağaçların yetiştiği yerleri, çerkeslerin nasıl meyvalık yetiştirme konusunda çalıştıklarını göstermek tanıtmak, geride kalan ağaçlardan bir tanesinin bile kesilmemesini sağlamak gibi konularda çalışacağız. Projenin yaşama geçirilmesinde Rusya Coğrafya Derneğinin desteğine güveniyoruz, Bu kurumun fonlarından birisinden faydalanmak istiyoruz, çıkış yollarını aramya devam edeceğiz». diyor.