Ali Çurey
29.01.2018

Sevgili dostlarım, bugünlerde, frensiz araba, dizginsiz at, doyumsuz, açgöz ve bilgisiz, bilgiç oldum.

Tozutuyorum, galiba! Demek ki böyle başlıyor yaşlılık hastalığı. ”Ne oldu? Ne demek istiyorum? Ne yapmak istiyorum?” sorularını, sakın sormayın. Çünkü, ben de bilmiyorum. Sadece “bildiğimi sanıyorum. Yani bilmediklerimi “Biliyormuş!” gibi yapıyorum. Cahil miyim ne! Hani sadece okuması ve yazması olan! ” Neyse, esasa gelelim. Şimdi, sevgili dostlarım, birkaç sözcükten söz etmek istiyorum.

1) Nisa (Нысэ): Anneliğe aday, anneliğe hazırlanan, annelik için eğitilen (Iасе-гъасэ-гъэсэн).

Kitabı Mukaddes, Tekvin 2, Bap 22: Ve RAB Allah, adamdan aldığı kaburga kemiğinden bir kadın yaptı. Ve onu, adama getirdi. Ve adam dedi;       – Şimdi bu benim kemiklerimden kemik, ve etimden ettir; buna Nisa denilecek, çünkü, o, insandan alındı. Bunun için, insan anasını ve babasını bırakacak ve karısına yapışacaktır. Ve bir beden olacaklardır. Ve adam ve karısı, ikisi de çıplaktılar ve utançları yoktu.

2) Havva (Хьэуэ): Hayır- olmaz,olamaz. Yani reddetme.

Kitabı Mukaddes, Tekvin 20, Bap 3: Ve adam karısının adını Havva koydu.

Neden? Çok önemli!

3) Tuana (ТIонэ-ТIуанэ): İkinci anne, (ikinci eş demek değildir. Osmanlı’daki “Lala” gibidir.)

Bu kavram -sözcük-; Çerkesce’de “ikinci anne” anlamındadır. Peki, ikinci anne ne demektir? Bazı, yorumcular buna, ”kuma-ikinci eş” anlamı vermektedir. Bence, sözcüğün, etimolojik açınımı, “ikinci eş” anlamını içermiyor. Yani, kuma değildir. Hatti-Hitit krallarının çocuklarını o çağa göre eğiten ve öğreten bir görevlidir. Kralın ikinci eşi değildir. Sayın Muhibbet Dargan’ın “Eski Anadolu’da Kadın” adlı eserinde; Tavanana kralın ikinci eşi olarak zikrediliyorsa da yukarıda açıklamaya çalıştığım gibi Dil Bilimsel sonuç, bu ismin ikinci eş anlamını içermediği açıktır.

4) Allah (Тхьэ): Tüm dillerde bu kavram kendi kültürlerine özgü isim taşır. Örneğin, İngilizce “God”, Türkçe “Tengri-Tanrı”, Abazaca “Ançua” gibi.

Bu kavramın veya ismin kökeni ve etimolojisi hakkında net ve açık bir belge ve bilgiye ulaşamadım. Bunu söylerken, şu anda bilinen, anlamının içeriğini değil, gerçekten bugün var olan dünya dillerinden, hangisi ile ilintisi ve bağlantısının olduğunu, merak ediyorum. Belki de bilmediğimiz veya bilemediğimiz herhangi “ölü” bir dilden geliyor da olabilir. Şimdi kendi tarzımda, diyorum ki; A’-lıh (Günümüzde, Çerkesler böyle terennüm ederler)! Elbetteki bu çok bağlayıcı bir yaklaşım değil ama bazı anlamları çağrıştırdığı için önemlidir. Örneğin; лы, льы, лIы – Et, Kan, Adam. Acaba, A’-lıh (Iэлыхь) yani, “Et götüren” anlamı verilebilir mi? Ayrıca, “А’Сынысэ, А’СитIасэ” gibi kavramlar vardır. “Allah” kavramının başındaki “A” belirleyici bir ses olduğu gibi, bir de Çerkesce’de “Iэ –Iа” el anlamındadır. Kısaca, “Allah” kavramı, “eti götüren – et götüren” anlamı içerebilir mi? Bir başka örnekte, Abhazya’da Lıhnı – Лыхь sözcükleri bir şeyler çağrıştırmıyor mu? Bu yaklaşım, çok mu zorlama olur? Lıh’ın önündeki “A” harfi veya sembolü, bazı Abazaca sözcüklerini çağrıştırıyor olabilir mi? Bunun yanıtını, Abaza kültür emekçilerine bırakıyorum. Ama biz “A” sembolünün, Çerkesce’de el anlamında olduğunu biliyoruz.

NOTLAR:

1) NİSA (Нысэ): Arapça veya Kuran Dili Arapça’sının çok ötesinde bir kavram sözcüktür.       Onun için NİSA kavramını, “Arapça’dır” deyip geçiştirmek doğru değildir.
2) HAVVA-HAVA (Хьэуэ): Havva sözcüğü içinde, aynı hüküm söz konusudur.
3) TUANA (ТIонэ -ТIуанэ): Bu kavramının, tarihsel ve kültürel yolculuğunu, özgün ve kadim Çerkes kültürü bütününde, değerlendirmek ve ona göre tutarlı bir karar vermek daha sağlıklı olur.                   Teçe-Teşe (Тэчэ -Тэшэ) sözcüklerinin, kullanılıyor, olması ve içeriği, islam sonrası, kültürel etkileşim ile izah edilebileceği kanaatindeyim. Tuana (ТIонэ -ТIуанэ) ile asla karıştırılmamalıdır.
4) ALLAH, kavramının etimolojik anlamını ve tarihsel yolculuğunu anlatırken, inancımızı anlattığımı zannedip izahımı sağa sola çekmeyiniz. Ben sadece sözcüğün kökenini sunmak istiyorum.
5) Güncelliği nedeniyle “Kitabı Mukaddes”ten bir alıntı vermek istiyorum. (Amos, BAP 1, Ayet 5)… Ve ŞAM’ın kapı sürgüsünü kıracağım ve Aven deresinden orada oturanları ve Eden evinden elinde asa tutanı söküp atacağım; ve Suriye kavmı kiresürülecek, RAB diyor. Kuzey Suriye tarih boyu stratejik önemini koruyor.