Çetawe İbrahim
Adige (Çerkes) otonom bölgesinin kuruluşunun 100 ncü yıldönümündeyiz. Bu önemli tarihi olayda büyük emeği olanlardan biride SİYUGH Seferbiy’dir.
Aşağıda edebiyatçı Dariko Şhalaho’nun onun hakkındaki makalesini okuyabilirsiniz.
Adalet ve gerçeklerden açıkça sözedilebildiği, geçmişte yapılan hataların düzeltilmeye çalışıldığı günümüzde Adige edebiyat bilimi önemli bir görevle karşı karşıyadır. Adige edebiyatının gelişim sürecini ve özellikle ilk başlangıç yıllarındaki süreci açıkça ortaya koyabilmemiz gerekmektedir” (1-618). Edebiyatçı ŞHALAHO Abu’nun burada sözünü etmek istediği kişi XlX ncu yy.sonları ve XX nci yy.başlarında edebiyatımızda önemli bir yer edinmiş olan SİYUGH Seferbiy’dir. O, XX nci yüzyılın otuzlu yılları ortasında oluşan sıcak politik atmosferin yaktığı kişiler arasında yer almıştır. Ulusal meselelerle fazla ilgilendiği gerekçesiyle burjuva milliyetçisi olarak suçlanıp 1930 da tutuklanmıştır.
“Korku nedir bilmeyen, herkesten farklı düşünen, uzağı görebilen Seferbiy’den hoşlanmayanlar vardı. Eğitimli, bilgili Seferbiy’i yönetmek kolay olmuyordu. Ardından devlet baskıları dönemi geldi. Böylece Seferbiy’in halkı için yaptığı güzel çalışmalar sislerin ortasında kaybolup gitti.”- diye yazıyorlar BUZERE Azamat ve BUZERE Kim (2-44).
Seferbiy 25 yıl tutuklu kaldıktan sonra, şanslı olmalı ki,bir suçunun olmadığı söylenerek 1960’ta serbest bırakıldı.
Aklanmış olmasına rağmen ondan sözetmekten hala çekinenler vardı. “Adige tarihini yapanların isimlerini söyleyemeden nasıl tarihten sözedebiliriz? – diye soruyolar BUZERE Azamat ve BUZERE Kim. -Tarihimizde boş bıraktığımız sayfalara orada yer almayı hakeden kişilerin isimlerini koymazsak gelecek kuşaklar bizi affetmezler.”(2-45)
SİYUGH Seferbiy’in çalışmalarını Adigey’den ŞHALAHO Abu, BUZERE Kim, BUZERE Azamat, Kaberdey’den HAKUAŞE Andrey ve HAŞHOJ Raisa korkmadan anlattılar. Bu bilim insanları Seferbiy’in emeklerinin zayi olmaması için çalıştılar, çalışıyorlar.
Sovyet sisteminin ilk kurulduğu yıllarda SİYUGH Seferbiy ilk öğretmenlerimizden biriydi ama o salt bir öğretmen olarak kalmadı, aynı zamanda pedagog, aydın ve devlet görevlisi olarak da kendini gösterdi. Çeşitli hizmet birimlerinde aynı anda birkaç görevi üstlenerek çalıştığı görüldü. 1921 den itibaren Adige ülke yürütme kurulunda eğitimden birinci derecede sorumlu kışiydi. 1928-29 yıllarında Mıyekuape Öğretmen Enstitüsü müdürüydü. Bu görevlerin yanı sıra birçok sivil toplum hizmetlerini de yürütüyor, kültür, eğitim, tarih, etnoğrafya, yerel tarih, halk adetleri üzerine makaleler yazıyordu.
SİYUGH Seferbiy’in dünya görüşü Kuban Öğretmen Okulu öğrencisi iken oluşmuştu. Dünya görüşünün oluşmasında Rus klasiklerinin yazarları Puşkin, Lermentov, Krilov, Şevçenko, Hetagurov’un eserleri ve bu eserler üzerine yazılan makaleler etkili olmuştur. Kendi yazdığı makalelerinde Rus klasiklerinden bolca yararlanıyordu. “Çerkesler-Adige”, “Unutulmuş Borç”, “Ölümden Diriliş”, “Taçlandırılmış Cellatlar”, “Fethinin 50 nci Yıldönümünde Batı Kafkasya”, “Eğitimin Değeri” adlı çalışmalarında bu eserlerden bolca yararlanmıştır. Örneğin: “Çerkesler-Adige” adlı çalışmasında Lermentov’un Mitsuri ve İsmail bey Puşkin’in Kafkas Esiri poemalarından aldığı satırları çokça kullanmıştır.
SİYUGH Seferbir Rusça yazıyor olsa da Adige halkının yaşam şekli, dünya görüşü ve dünyayı algılayışını yazdığı 63 makalede dile getirmiştir. O ekim devrimi öncesinde halkımızla ilgili tanıtıcı yazılar yazan en güçlü kalemimizdir. Bu alanda yazmış olduğu “Hareketsizlik Noktasında”, “En Kötü Düşmana Karşı”, “Dilsiz Halk”, “Unutulmuş Borç”, “Evrensel Eğitim ve Çerkesler”, “Acil Bir Soru Hakkında” adlı makaleleri Kuban askeri haberleri, Kuban Kazak Sayfası, Kuban Okulu, Muslumanskaya Gazeta adlı dergi ve gazetelerde yayımlamıştır.
SİYUGH Seferbiy’in yazılarından XX nci yy. başlarında Adigelerin yaşam şekillerini, belli başlı sorunlarını öğreniyoruz. Halkın eğitimi onu en çok ilgilendiren konular arasındadır. “Evrensel Eğitim ve Çerkesler”, “Hepsi Aynı”, “Orta Dereceli Kuban Dağlı Okullarında Başarısızlık Nedenleri”, “Rus Yabancı Okulları Hakkında” adlı makaleleri bu konular üzerinedir. “Dünyadan yokolmak, diğer halkların arasında eriyip bitmek istemeyen bir halkın fertleri gece gündüz demeden okumalı, çalışmalı, ihtiyacı olan eğitimi elde etmelidir.”-diye yazmaktadır. “Hepsi Aynı” adlı makalesinde (4-65) Adigelerin eğitim alanında geride kalmalarından üzüntü duyarak bu konuda şunları söylemektedir. “Önemli bir kültür potansiyeli olan ve 50 yıldır içinde yaşadığımız devlet bize bir şey sağlamadı. Devletin bize sağladığı fayda, verdiği zarardan daha azdır.” (4-63)
Çarlık görevlilerinin “Dağlılar tembel oldukları için eğitimde geri kalıyorlar” söylemini Seferbiy kabul etmiyor, Çarlığın Ruslaştırma politikalarına karşı çıkıyordu. Dağlılar için zorunlu Rus okulları açılmasını uygun bulmuyor, anadillerinde eğitim veren okulların açılmasını öneriyordu.” Anadilde eğitimin olmadığı okullarda etnoğrafya, tarih, yerel coğrafya ile ilgili bilgilerin çocuklara verilemeyeceği gibi bu tür okullardaki tek amacın çocukların bir an önce Ruslaştırılması ve Hristiyanlaştırılmasıdır. Bu okullara çocuklar bilgisiz girip, bilgisiz çıkıyorlar”-diyordu. (2-48)
Seferbiy halkın eğitimi ile ilgili sorunlar üzerine yazarken biryandan da sahip olduğu profesyonel pedagoji bilimini esas alarak Rusça ve anadilde ders kitapları, yardımcı edebiyat ders kitapları, alfabe gibi konular üzerinde de çalışıyor, öğretmenlerin eğitimi için kurslar düzenliyordu.
Seferbiy en az edebiyat kadar halkın tarihinin öğrenilmesi konusu üzerinde de duruyordu.” Ulusal felaketten önce Çar II nci Aleksandır’ın Abadzehlere gelişi, Tlişe Şutsejiko Tseyko” adlı 1914’te kaleme aldığı makale bu tür bir çalışmadır. Bu tarihi buluşmanın önemi ve katılan tarafların dile getirdiği görüşler üzerine yazılmış başka yazılarda vardır.18 Eylül 1861’de gerçekleşen bu buluşmayı Semyon Esadze “Batı Kafkasya’nın Fethi,Kafkas Savaşlarının Bitimi” adlı kitabında bu konuya yer verilmiştir.
SİYUGH Seferbiy yazılarında Rus Çarı’nın Çerkeslere karşı yürüttüğü savaşların nedenlerini ortaya koymuştur. Çerkeslerin uğradığı felaketin sorumlusu olarak Çar II nci Aleksandır ve sultan Abdulaziz’i sorumlu göstermiştir. Kuzey Batı Kafkasya’nın Çerkeslere mezar olmasının müsebbibinin bu iki hükümdar olduğunu belirtmiştir. (5-95)
Tarihimizi iyi bilmemiz ve anlamamız için Seferbiy’in yazdıklarının büyük önemi vardır. Onun yazılarından yararlanarak günümüzü daha iyi anlayabilir, geleceğimizi daha dikkatli kurgulayabiliriz.
Üzüntüyle belirtmek gerekirse bu tarihsel olaydan tarihimizin daha iyi anlaşılabilmesi için bu günde yeterince yararlanılmamaktadır. Edebiyatımıza bakacak olursak MEŞBAŞ’E İshak’ın ” taşdeğirmen” ve ÇUYOKO Yunus’un “Demir Kurtun Öyküsü” romanlarında bu olaya yer verilmiştir. Ulusal tarihimizin öğrenilmesinde SİYUGH Seferbiy’in yazdıklarının önemli bir kaynak olduğunu bu örneklerde göstermektedir.
SİYUGH Seferbiy’in çok sayıda deneme ve anı yazıları da vardır. BATMIRZA Pedisov, HACET Karabekoviç, TSEY İbrahim Salihoviç Tsey, HATKO Muçuh, TAJDEMİR Eldarhanov, prens A.G.Kaplanov, Du ailesi, süt kardeşi bunlar arasındadır.
SİYUGH Seferbiy’in gerek yazdıkları, gerekse devrimden sonraki çalışmaları onun canla başla halkı için çalıştığını göstermektedir. O Adigelerin tarihinde kaybolmayacak izler bırakmıştır.
Kaynaklar:
1) Şhalaho Abu, ilk adımlar,dönemeçler, zor geçişler adlı üç ciltlik kitabı. Mıyekupe, 2014
2) Buzare Kim, Buzare Azamet, SİYUGH Seferbiy-Adige aydını, Mıyekuape 1991
3) SİYUGH Seferbiy, Çerkesler-Adige, Buzare Kim, Buzare Azamat, SİYUGH Seferbiy-Adige aydını, Mıyekuape 1991
4) SİYUGH Seferbiy,hepsi aynı, Buzare Kim, Buzare Azamat, SİYUGH Seferbiy-Adige aydını, Mıyekuape 1991
5) SİYUGH Seferbiy, Taçlandırılmış Cellatlar, Batı Kafkasya’nin Fethinin 50 Nci Yılı. Buzare Kim, Buzare Azamat, SİYUGH Seferbiy-Adige aydını, Mıyekuape 1991.