‘ÜVEY ANADAN’ ÇAĞRIYA RUS DİASPORASI İLGİSİZ

Olga Grekova
“Moskovskiy Komsomolets / Московский комсомолец”den
Adige Psatle, 30 Temmuz 2009
Çeviri: HAPİ Cevdet Yıldız

Dış ülkelerde yaşayan ülkedaşlarımızı Rusya’ya geri getirme (ди хэкуэ¬гъухэр къешэлIэжыным) amaçlı bir devlet programı üç yıl önce Rusya Federasyonu yönetimince kabul edilmişti. Ancak şimdiye değin dönüş konusunda bir ilerleme sağlanmış değil. Başarısızlığın nedeni ne olabilir?

Dönüş programının amacı

Ülke dışında yaşayanlardan kendi istekleriyle Rusya Federasyonu’na geri dönecek olanlara yardım amacıyla çıkarılmış olan bu program, devletin geleceği açısından yaşamsal  önemde. Programın amacı, değişik dönemlerde dış ülkelere savrulmuş/yerleşmiş olan insanları ata yurduna/Rusya’ya dönüş hakkı vererek geri getirmek ve onları yeniden ata yurduna  yerleştirmektir.

Ancak, her zaman yaptığımız gibi, her şeyimiz kağıt üzerinde mükemmel ve kağıt üzerinde de kalmaya devam ediyor. İş uygulamaya geldiğinde beklenmedik güçlükler boy gösteriyor, bürokratlarımızın çıkardığı engelleri aşmak, deveye hendek atlatmaktan daha da zor.

2006 yılı başında Rusya Federasyonu Devlet Başkanı, en önemli sorunlarımızdan birinin, nüfus sorunu olduğunu, nüfus artış hızının eksiye doğru gittiğini açıklamıştı. O sıralar, her yıl, ölen insan sayısı, doğan sayısını bir milyon aşmıştı/yani nüfusumuz her yıl 1 milyon eksilmekteydi.

Bir ulusal “Sağlık” (Узыншагъэ) yardımı projemiz vardı ama bir çıkış yolu da bulanamıyordu. Demograflar /nüfus uzmanları, dış ülkelerden dönüşler/Rus dönüşleri yapılmadığı sürece, nüfus sorunun, gerçek anlamda çözümlenmiş olmayacağını söylüyorlardı. Bu nedenle dış ülkelerde yaşayan ülkedaşlarımızdan kendi istekleriyle dönenlere ya da dönmek isteyenlere yardımcı olunmasını öngören bir program kabul edilmişti.

Şu sıralar ülkemiz/Rusya dışındaki ülkelerde Rusça konuşan toplam nüfusun yedide biri, yani 19 milyon kadar insan yaşıyor. Sadece Orta Asya ülkelerindekiler 5 milyonun üzerinde. Ukrayna’da da 11 milyon yaşıyor. Söylendiği gibi, yılda bir milyon insan Rusya’ya  geri dönecek olursa, RF Devlet Başkanı tarafından öngörülen hedef de yakalanmış olacaktır. Nitekim bir milyon insanın döneceği varsayılarak ödenek planları hazırlanmış, üç yıl boyunca kullanılmak üzere 16 milyar Ruble ayrılmıştı. Ancak programın, iyi hazırlanmadığı belli oldu. Yani program, Rusya bürokratlarının geleneksel “yurtseverlik” ağlarına takıldı ve sürüncemede kaldı.

Programa göre, 40 kadar ülkeden gelecek olanlar için konut, iş, emeklilik ve sağlık gibi hizmet ve yardımların sağlanması gerekiyordu. Ayrıca, yurttaşlık ve oturma izni verilmesi, dönüş yapanın istediği yere yerleşmekte özgür olması, anket sorularının buna göre doldurulmaları ve çağrı/davet yazılarının beklenmesi gibi konular da program kapsamındaydı.

Bütün bunların yeterli şeyler olacağı sanılıyordu. Özellikle Orta Asya’dakilerin kendi istekleri ve olanaklarıyla  Rusya Federasyonu’na dönecekleri düşünülüyordu. Ancak Kırgızistan ve Özbekistan’da apartman dairesi fiyatları Rusya’dakilere göre son derece düşük. O ülkelerde satılacak daire paralarıyla Tambov ili (guberniya) köylerinde küçük bir eski ev bile alınamaz. Kazakistan ve Ukrayna’da konut fiatları biraz daha yüksek ama bu da Rusya’da ev almaya yeter mi? Ev almış olsan bile, yetmiyor, bir de  Rusya yurttaşı olman gerekiyor, bu da önemli bir sorun.

“Sovyetler Birliği doğumlu” birçok kişi programı ilkin sevinçle karşılamıştı. Sözgelişi, Kazakistan’dan dönüş yapacaklar için “Güneye Giden İlk Vagon” kampanyası bile başlatılmıştı. Ancak 2007 yılında Kazakistan’dan sadece on sekiz aile dönüş yaptı. Oysa dönüş için on bin dilekçe verilmişti.

O yıl Rusya Federasyonu’na dönüş için işlem yaptıran toplam 5 bin 204 kişiden sadece  685 kişi dönüş yaptı. İzleyen yıllarda da beklenen dönüşler gerçekleşmedi. Programın uygulandığı yıllar boyunca toplam 11 bin kişi dönüş yaptı, ancak dönenlerin yarısı Kaliningrad’a (1) yerleşti

Dönüşü engelleyen nedir? Bu sorunun yanıtı milletvekilleri, görevliler ve dönmeyi düşünenler tarafından araştırılıyor. 

Geri dönün diyorsunuz ama gideceğimiz yer yok ki…

“Şu sıralar, Rusya’da  dönüş programı kapsamına 13 yöre/region alınmış bulunuyor. Ülkeye dönüş yapanlar bu 13 regiondan/ilden istedikleri yerlere yerleşmekte özgürdürler. Ancak gösterilen bu yerleri kimse beğenmiyor. Yerel yönetimler, dönecek olanların kendi işlerini kendilerinin göreceklerini umuyorlardı”, diyor Devlet Duması Bağımsız Devletler Topluluğu (SNG) ile İlgili İşler ve Ülkedaşlarla İlişkiler Komitesi Başkanı Aleksi Ostrovski. “Bir örnek vereyim. Kazakistan’ın Petropavlovsk kentinden bir kadın bize bir dilekçe gönderdi. Kadın yakınlarının bulunduğu Tver Oblastı’nın Konakova köy okrugu’na yerleşmek istediğini söylüyordu. Ankette belirtmiş olduğuna göre, her türlü sorumluluğu kendi yüklenmeye hazır olduğunu da bildiriyordu. Ancak Tver Oblastı yöneticileri talebi iki kez  geri çevirdiler. Gerekçe, kendisine iş bulma olanağının bulunmaması. Benzeri yanıtlar Baltık kıyıları yöneticilerinden de geliyor. Soruyorlar: Hazırlıklı değilseniz/iş veremeyecekseniz, ne diye bizi çağırıyorsunuz, diyerek”.

Uzmanlar kişilerin dönmesi için çağrıların yetmeyeceğini, başka nedenlerin de çözülmeleri gerektiğini söylüyorlar. İş/çalışma olanağı yoksa, kişi ne diye ülkeye dönsün ki? Programı amacına ulaştırmak için 13 yöre yeterli değil. Savsaklamadan, 13 regiona 7 yöre daha eklenmesi, sonunda da 34’e (2) ulaşılması gerektiği, Federal Göç İşleri (FMS/ ФМС) tarafından vurgulanıyor. Ancak, Moskova Oblastı da dahil, 14 oblast, programın kapsamına alınmaya kesinlikle  karşı çıkıyor.

FMS Başkanı Konstantin Romodanovsko’nun görüşüne göre, dönüşçülerin yerleştirilecekleri region (il) sayısını çoğaltmak, program kapsamındaki regionların itirazlarını da  aşmak gerekiyor. Belirlenen bu yerler dönüşçülerin yüzde 20 kadarını kabul etmeli. Diğerleri zaten tanıdık ve akrabalarının yanına gideceklerini söylüyorlar.

“Dönüşçülerin Rusya’da kendilerini ağırlayacak akrabaları varsa, onların yanına gelebilirler. Ancak yerel yönetimler böyle kişilere yurttaşlık verilmesi sonucu, bir yükümlülük altına girmek istemiyorlar” diyor Romodanovsko. Oysa “Böylelerine iş bulmak daha kolay olacaktır”.

FMS Başkanı’nın görüşüne, Rusya’nın Dış Ülkelerde Yaşayan Ülkedaşları (MİD/ МИД) Departmanı Başkanı Aleksandr Çepurin de katılıyor:

“Üç başvurudan biri, iş bulma olanağı bulunmadığı gerekçesiyle geri çevriliyor. Gelen kişinin tüm umudu da suya düşmüş oluyor. Bir yerde iş bulunamıyorsa çözüm, dilekçeyi geri çevirmek değil, o kişiye başka bir yerde iş aramak olmalı” diyor Çepurin.

“Program düzenlemesindeki esas hata, kişi tercihini tek bir yöreye yerleşmek ile sınırlamış olmasıdır” diyor Devlet Duması milletvekili Tatyana Moskalkova. “Örneğin Moskova Oblastı programa alınmayı, yani göçmen kabul etmeye yanaşmıyor. Lotaşina, Himki, Naro-Fomisk ve Volokolamsk kentleri bu oblastda bulunuyor, bu yerler kimseye  iş verecek durumda olmadıklarını söylüyorlar”.

Geldiğiniz yere geri dönün!

“Neyi isteyip istediğimizi  öğrenmemiz gerekiyor. Gereksinimi olan işyerlerini araştırmak gerekmez mi? Demografik sorunumuz dikkate alınmıyor mu? 50-70 kilometre boyunca tek bir köyle  karşılaşılmayan Rus Bozkırı’nı (Kutır) böyle ıssız bırakmayı sürdürecek miyiz” diyor Devlet Duması milletvekili Aleksandr Gurov. “Bu durumda program için ayrılmış olan paranın tamamını Uzak Doğu’ya (3) göndermeliyiz, orada iş gücüne gereksinim var”.

Ancak o gibi yerlere kimse gitmek istemiyor. Program süresince Habarov Kray’a 85 kişi, Primor Kray’a (4) da sadece 61 kişi yerleşti. Bu nedenle devletin o gibi yerlere göçü özendirmesi, sözgelişi konut verme ve vergi indirimi gibi  teşviklerde bulunması gerekir.

Bu arada geriye dönüş yapanların yüzde 90 kadarının kentlere yerleşmiş olduklarını belirtelim. Dönenlerin yüzde 42 kadarı yüksek öğrenim görmüş, yarısı da 50 yaş üzeri kişiler. Bunların çoğu içki ve tütün kullanmayan, Bağımsız Devletler Topluluğu üyesi ülkelerden, özellikle de Orta Asya ülkelerinden dönmüş olan kişiler.

Bu içki içmeme durumu uyumsuzluğa neden oluyor ve bir bölüm  Rusya yurttaşı tarafından  hoş karşılanmıyor ve hemen karşı tavırlar oluşuyor. Sizin gelenekleriniz bizimkilerden farklı mı? Bizim ulusal geleneklerimize ayak uydurmayacak mısınız? O halde hemen geldiğiniz yere dönün!

Örneğin, bir süre önce Kazakistan’dan dönüp bir köye yerleşenler o köyden kovuldular. Evleri ateşe verildi, kızlarına da saldırıldı… Bu yüzden geldikleri yere dönmek zorunda kaldılar. “Örnek Rus geleneğine” uymayanların nelerle karşılaşacakları belirsizdir.

Kendi istekleri ile göç eden insanların sorunları ele alınırken, bu insanlar arasında zor durumda kaldığı için göç etmiş olanlar, öncelikle dikkate alınmalıdır. SSCB’nin (Sovyetlerin) dağılması üzerine, Rusya Federasyonu’na yerleşmek zorunda kalan ama hala yurttaş da olamamış, evi ve işi olmayan, yoksunluk içinde barınan insanlar var.

Bu konuda Kuzey Osetya-Alania dikkate alınmalıdır. Bu küçük cumhuriyette, Rusya Federasyonu’na sığınmış ve umarsız durumda yaşayamaya çalışan insanların yüzde 15’i barınıyor. Bu insanlar 17 yıldan beri çileli bir yaşam sürdürüyorlar.

Bu insanlar uzun yıllardan beri depolarda, terk edilmiş çiftlik barınaklarında ayakta kalmaya çalışıyorlar. Öncelik, bu insanların geldikleri yerlere geri gönderilmeleri olabilir mi? Sonra da ötekilere el atmaya.

Şu sıralar ülke dışındakilerden kendi istekleriyle Rusya Federasyonu’na dönecek olanlara yardım amaçlı programda büyük değişiklikler yapılmış bulunuyor. Yeni düzenleme, gerekleşmeyen yıllık bir milyon dönüşçü yerine, sadece 25 bin  kişinin dönüşünü amaçlıyor. Daha önce, 2009 yılı için 8 milyar Ruble ayrılması öngörülmüştü, şimdi miktar 1, 8 milyara düşürüldü. FMS temsilcilerinin söylediklerine göre, Maliye Bakanlığı, dönen göçmen sayısında artış olması halinde, ek finansman kaynaklarını hemen yürürlüğe sokacak.

DİPNOTLAR:
1)
Kaliningrad, Rusya ana toprakları dışında, Baltık Denizi kıyısında bulunan bir Rus oblastı/ili ve bu oblastın merkezi olan kent. -HCY
2) Rusya Federasyonu 83 region’a (cumhuriyet, özerk oblast, özerk okrug, kray, oblast ve kent birimlerine) ayrılıyor. Bu regionların her birine Rusça olarak ve genel anlamda “субъект/subekt” de denir. -HCY
3) Uzak Doğu, Rusya’nın en doğusundaki, yani Doğu Sibirya’daki topraklar. -HCY
4) Her iki kray da Doğu Sibirya’da bulunuyor. -HCY