DİL EĞİTİMİ
1. Ders
SHOQUL
İlhan Aydemir |
......................................................................................................................................... |
......................................................................................................................................... |
ADİGE DİLİNİ OKUMAK
YAZMAK İÇİN KULLANILAN HARFLER
АДЫГЭБЗЭР ЗРАТХ ЗРАДЖ ХЬЭРФХЭР
1 --- МАКЪ ЗЕШЭХЭР SESLİ
HARFLER
А а -- a Е е -- e И и -- i Уу -- u Ы ы --ı О о -- o
Э э --( a-e)
Bu sesli harflerden а - е - и - у sözcük veya hece
başında veya te
başlarına okunurken
а -- ğa е -- ye и -- yı у -- w şeklinde okunurlar.
2 --- МАКЪ ДЭКlУАШЭХЭР SESSİZ HARFLER
Sessiz harfler okunurken söylenirken bu dilde
anlamsız bir
ses olan - ы - sesi getirilerek okunurlar. Yani bı
cı çı dı gibi.
Гуэгъу зиlэ хьэрфхэр. Aynı çıkışı olan harfler
Макъ жьгъыжьгъхэр --- Макъ дэгухэр ---- Макъ
пlытlахэp
-- Gür sessizler ------------- Basık sessizler
------ Ezik sessizler
Б б -- bı ---------------------- П п -- pı
------------- Пl пl -- p'ı
Д д -- dı ---------------------- Т т -- tı
--------------- Тl тl -- t'ı
Г г -- gı ---------------------- К к – kı
--------------- Кl кl -- k'ı
Л л --lı ------------------------ Лъ лъ --l'hı
---------- Лl лl -- l'ı
Жь жь --j'ı ---------------------- Щ щ -- ş'ı
------------- Щl щl -- ş'ı
В в --vı ------------------------ Ф ф -- fı
-------------- Фl фl -- f'ı
Гу гу --guı -------------------- Ку ку -- kuı
------------ Кlу кlу -- k'uı
Дз дз --dzı -------------------- Ц ц -- tsı
------------ Цl цl -- ts'ı
Дж дж --cı -------------------- Ч ч -- çı
------------- Чl чl -- ç!ı
З з --zı ---------------------- С с -- sı
--------------- Сl сl -- s'ı
Х х -- 'hı --------------------- Ху ху -- 'huı
Хъ хъ -- k'hı ------------------- Хъу хъу --k'huı
Ж ж -- jı -------------------- Ш ш – şı
Гъ гъ -- ğı ------------------- Гъу гъу –ğuı
Къ къ --qı -------------------- Къу къу –quı
Кхъ кхъ --k'ı ---------------- Кхъу кхъу --k'uı
Гуэгъу зимыlэ хьэрфхэр Tek çıkışlı harfler
М м -- mı -- , Н н -- nı -- , Р р -- rı --- , Хь хь
-- khı
Макъ зешэрэ макъ дэкlуашэрэ къэзгъэлъагъуэ хьэрфхэр.
Sesli ve sessiz harf birlikte gösteren harfler.
Я я -- иа -- seslerinin bileşimi ya diye okunur.
Ю ю -- иу --sesi bileşimi yu diye okunur.
Макъ къэзымгъэлъагъуэ хьэрфхэр. Ses göstermeyen
harfler.
l -- Başına geldiği sesli harfleri kesik kısa
okutur, sonuna geldiği sessiz
harfi ezik okutur. Ezdiği sessizler yukarıda
gösterilmiştir. Kesik kısa
okuttuğu harfler de
lэ -- Kısa (a,e) lу -- kısa lа -- kesik a lы --
kesik ı lе -- kısa e
ь -- зыгъэщабэ -- Yumuşatan
ъ -- зыгъэбыдэ -- Sertleştiren Bu üç işaret harfler
arasında dolaşır fakat
tek başlarına bir ses ifade etmezler.
Bu dilde olmayan arapçadaki terimlerde kullanılan
ayn harfi de
Гl гl -- işareti ile gösterilir.
Bir Kısım Temel Yaklaşımlar
Harfler, okuma yazma, dil öğretimi birlikte
yürütülmek durumunda olduğundan verilen harflerle
ilgili sözcük örnekleri sunulmaya çalışılacaktır.
Dilin ses dili olması nedeniyle seslerin doğru
telaffuzları çok önemlidir.
Seslerdeki telaffuz farklılıkları sözcüğün cümlenin
anlamını tamamen değiştirir. Bu nedenle telaffuzlara
dikkat edilmesi gerekir. Biz her nekadar latin
karşılıklar yazdıysak da sesler öğreticilerden
alınmalıdır. Sözcük veya cümle ezberleme yerine
seslerin sözcükteki işlevlerinden hareket edilirse
daha başarılı olunacağı kanaatindeyim. Bir sesin
türevi olan binlerce sözcüğü ezberlemek yerine
seslerin işleyişine dikkat edilirse daha kolay ve
konuşabilmek mümkün hale gelir.
Bu dilde fiiller iki yapılıdır . Birincil olarak
Eylemi gerçekleştirmek için
yapılan hareketin bir adı vardır. Fiilin ismi
olduğundan bu fiil de aynı isim sıfat zamir gibi
çekimlenir. Bu fiilin isminin ve gerçekleşen eylemin
çekimlenmeleri de farklı bir yapı arzeder. Fiilin
ismi ve sonuç eylemi aynı yazılım olabileceği gibi
farklı yazılımla ifade ediliyor da olabileceği gibi
bazı fiil isimlerinin sonuç eylemi de sadece
davranışa yansıdığı için eylemin göstergesi dilde
ifade bulmayabilir.
Örneğin bayılmak bir eylemin adıdır fakat eylem
sonucu sadece davranışa
yansıdığı için eylem sonuç çekimlenmesi oluşmaz.
Oturma eylemi ve oturuyor olmak ayrı yapılarla
işletilir. Yeme eylemi ve yiyor olmak ayrı yapılar
gerektirir.
Kısaca fiilin adı ve eylemi arasındaki fark
görülmelidir. Bir eylem gerçekleştirme de fiilin
isminin çekimlenmesinde şahısların р halinde
olmaları nedeniyle сэ уэ ар дэ фэ ахэр şeklinde
oluştuğunu, bir eylemin çekimlenmesinde bir şey
yapmak olunca konu bahsimiz o yani ар olacağından
şahıslar da сэ уэ абы дэ фэ абыхэм şeklinde ve
şahıslar м haline girdiği açıktır.
Bu önemli farklılığı umarım herkes biraz gayretle
anlayacaktır.
Лэжьыгъэр зыхэзылъхьар Щокъул Илхьэнщ. |
|
......................................................................................................................................... |
1.Ders
2.Ders
3.Ders
4.Ders
5.Ders
6.Ders
7.Ders
8.Ders
9.Ders
10.Ders |
11.Ders
12.Ders
13.Ders
14.Ders
15.Ders
16.Ders
17.Ders
18.Ders |
19.Ders
20.Ders
21.Ders
22.Ders
23.Ders
24.Ders
25.Ders |
26.Ders
27.Ders 28.Ders
29.Ders
30.Ders |
......................................................................................................................................... |
|