DİL EĞİTİMİ     1. Ders
SHOQUL İlhan Aydemir
.........................................................................................................................................
.........................................................................................................................................
ADİGE DİLİNİ OKUMAK YAZMAK İÇİN KULLANILAN HARFLER

АДЫГЭБЗЭР ЗРАТХ ЗРАДЖ ХЬЭРФХЭР

1 --- МАКЪ ЗЕШЭХЭР SESLİ HARFLER

А а -- a Е е -- e И и -- i Уу -- u Ы ы --ı О о -- o Э э --( a-e)

Bu sesli harflerden а - е - и - у sözcük veya hece başında veya te
başlarına okunurken

а -- ğa е -- ye и -- yı у -- w şeklinde okunurlar.

2 --- МАКЪ ДЭКlУАШЭХЭР SESSİZ HARFLER

Sessiz harfler okunurken söylenirken bu dilde anlamsız bir
ses olan - ы - sesi getirilerek okunurlar. Yani bı cı çı dı gibi.

Гуэгъу зиlэ хьэрфхэр. Aynı çıkışı olan harfler

Макъ жьгъыжьгъхэр --- Макъ дэгухэр ---- Макъ пlытlахэp

-- Gür sessizler ------------- Basık sessizler ------ Ezik sessizler

Б б -- bı ---------------------- П п -- pı ------------- Пl пl -- p'ı

Д д -- dı ---------------------- Т т -- tı --------------- Тl тl -- t'ı

Г г -- gı ---------------------- К к – kı --------------- Кl кl -- k'ı

Л л --lı ------------------------ Лъ лъ --l'hı ---------- Лl лl -- l'ı

Жь жь --j'ı ---------------------- Щ щ -- ş'ı ------------- Щl щl -- ş'ı

В в --vı ------------------------ Ф ф -- fı -------------- Фl фl -- f'ı

Гу гу --guı -------------------- Ку ку -- kuı ------------ Кlу кlу -- k'uı

Дз дз --dzı -------------------- Ц ц -- tsı ------------ Цl цl -- ts'ı

Дж дж --cı -------------------- Ч ч -- çı ------------- Чl чl -- ç!ı

З з --zı ---------------------- С с -- sı --------------- Сl сl -- s'ı

Х х -- 'hı --------------------- Ху ху -- 'huı

Хъ хъ -- k'hı ------------------- Хъу хъу --k'huı

Ж ж -- jı -------------------- Ш ш – şı

Гъ гъ -- ğı ------------------- Гъу гъу –ğuı

Къ къ --qı -------------------- Къу къу –quı

Кхъ кхъ --k'ı ---------------- Кхъу кхъу --k'uı

Гуэгъу зимыlэ хьэрфхэр Tek çıkışlı harfler

М м -- mı -- , Н н -- nı -- , Р р -- rı --- , Хь хь -- khı

Макъ зешэрэ макъ дэкlуашэрэ къэзгъэлъагъуэ хьэрфхэр.
Sesli ve sessiz harf birlikte gösteren harfler.

Я я -- иа -- seslerinin bileşimi ya diye okunur.
Ю ю -- иу --sesi bileşimi yu diye okunur.


Макъ къэзымгъэлъагъуэ хьэрфхэр. Ses göstermeyen harfler.

l -- Başına geldiği sesli harfleri kesik kısa okutur, sonuna geldiği sessiz
harfi ezik okutur. Ezdiği sessizler yukarıda gösterilmiştir. Kesik kısa
okuttuğu harfler de

lэ -- Kısa (a,e) lу -- kısa lа -- kesik a lы -- kesik ı lе -- kısa e
ь -- зыгъэщабэ -- Yumuşatan
ъ -- зыгъэбыдэ -- Sertleştiren Bu üç işaret harfler arasında dolaşır fakat
tek başlarına bir ses ifade etmezler.

Bu dilde olmayan arapçadaki terimlerde kullanılan ayn harfi de
Гl гl -- işareti ile gösterilir.


Bir Kısım Temel Yaklaşımlar

Harfler, okuma yazma, dil öğretimi birlikte yürütülmek durumunda olduğundan verilen harflerle ilgili sözcük örnekleri sunulmaya çalışılacaktır.

Dilin ses dili olması nedeniyle seslerin doğru telaffuzları çok önemlidir.
Seslerdeki telaffuz farklılıkları sözcüğün cümlenin anlamını tamamen değiştirir. Bu nedenle telaffuzlara dikkat edilmesi gerekir. Biz her nekadar latin karşılıklar yazdıysak da sesler öğreticilerden alınmalıdır. Sözcük veya cümle ezberleme yerine seslerin sözcükteki işlevlerinden hareket edilirse daha başarılı olunacağı kanaatindeyim. Bir sesin türevi olan binlerce sözcüğü ezberlemek yerine seslerin işleyişine dikkat edilirse daha kolay ve konuşabilmek mümkün hale gelir.

Bu dilde fiiller iki yapılıdır . Birincil olarak Eylemi gerçekleştirmek için
yapılan hareketin bir adı vardır. Fiilin ismi olduğundan bu fiil de aynı isim sıfat zamir gibi çekimlenir. Bu fiilin isminin ve gerçekleşen eylemin çekimlenmeleri de farklı bir yapı arzeder. Fiilin ismi ve sonuç eylemi aynı yazılım olabileceği gibi farklı yazılımla ifade ediliyor da olabileceği gibi bazı fiil isimlerinin sonuç eylemi de sadece davranışa yansıdığı için eylemin göstergesi dilde ifade bulmayabilir.

Örneğin bayılmak bir eylemin adıdır fakat eylem sonucu sadece davranışa
yansıdığı için eylem sonuç çekimlenmesi oluşmaz. Oturma eylemi ve oturuyor olmak ayrı yapılarla işletilir. Yeme eylemi ve yiyor olmak ayrı yapılar gerektirir.

Kısaca fiilin adı ve eylemi arasındaki fark görülmelidir. Bir eylem gerçekleştirme de fiilin isminin çekimlenmesinde şahısların р halinde olmaları nedeniyle сэ уэ ар дэ фэ ахэр şeklinde oluştuğunu, bir eylemin çekimlenmesinde bir şey yapmak olunca konu bahsimiz o yani ар olacağından şahıslar da сэ уэ абы дэ фэ абыхэм şeklinde ve şahıslar м haline girdiği açıktır.

Bu önemli farklılığı umarım herkes biraz gayretle anlayacaktır.

Лэжьыгъэр зыхэзылъхьар Щокъул Илхьэнщ.
 
.........................................................................................................................................
1.Ders      2.Ders      3.Ders      4.Ders      5.Ders      6.Ders      7.Ders      8.Ders      9.Ders      10.Ders
11.Ders      12.Ders      13.Ders      14.Ders      15.Ders      16.Ders      17.Ders      18.Ders
 19.Ders      20.Ders      21.Ders      22.Ders      23.Ders      24.Ders      25.Ders
      26.Ders      27.Ders    28.Ders      29.Ders      30.Ders
.........................................................................................................................................