ЕХАНЭ ГУКЪИНЭ
ALTINCI DERS
Гъ - гъ Türkçedeki ğ sesi ile aynıdır ğı diye
okunur.
гъы- ağla emri , гъэ-yıl , гъа-
ağlamış olan ,
гъагъэ - çiçek
Гъу -гъу Türkçe ğ sesine
u ulanmış olarak ğuı şeklinde okunur.
гъу- kurumaktan emir, гъуэ- yuva , гъуа-kurumuş olan
nesne
гъуагъуэ-görültü, вагъуэ -yıldız
Гъатхэ ----- -ilkbahar
Гъэмахуэ -yaz
Бжьыхьэ - -sonbahar
Тхьэмахуэ -hafta
Зы тхьэмахуэр мэхуибл мэхъу. -Bir hafta yedi gündür.
Блыщхьэ -- pazartesi
Гъубж ----- -salı
Бэрэжьей - - çarşamba
Мэхуэку -- -perşembe
Мэрем ---- - cuma
Щэбэт -------- cumartesi
Тхьэмахуэ - pazar
Гъэ - гъэ -- fiil ön eki olarak yaptırmak ettirmek
eyletmek anlamları katar.
Сэ сошхэ. -- - Ben yemek yiyorum (eylem olarak)
Ар сэ согъашхэ. -- Yeme eylemini yaptırıyorum.
Сэ сотхэ. ---Ben eylem olarak yazı yazıyorum.
Ар сэ согъатхэ. - - Yazma eylemini ona yaptırıyorum.
Сэ сотх. -------------- -Ben yazıyorum.
Ар сэ абы изогъэтх. - Ben onu ona yazdırıyorum.
Сэ сошх. ---------------- -Ben yiyorum.
Ар сэ абы изогъэшх. -Be onu ona yadiriyorum.
Шей софэ. -Çay içiyorum
Шей изогъафэ -Çay içiriyorum.
Bebeği yediriyorum.
Сабийр согъашхэ.
Сабийр богъашхэ.
Сабийр иегъашхэ.
Сабийр догъашхэ.
Сабийр фогъашхэ.
Сабийр я(иа)гъашхэ.
Bebeği yedirdim.
Сабийр згъэшхащ.
Сабийр бгъэшхащ.
Сабийр игъэшхащ.
Сабийр дгъэшхащ.
Сабийр вгъэшхащ.
Сабийр ягъэшхащ.
Bebeği yedireceğim.
Сабийр згъэшхэнущ.
Сабийр бгъэшхэнущ.
Сабийр игъэшхэнущ.
Нанур дгъэшхэнущ.
Нанур вгъэшхэнущ.
Нанур ягъэшхэнущ.
Ömeri yediririm.
Умар згъэшхэнщ.
Умар бгъэшхэнщ.
Умар игъэшхэнщ.
Умар дгъэшхэнщ.
Умар вгъэшхэнщ.
Умар ягъэшхэнщ.
Neneyi yedirmiştim
Нанэ згъэшхат.
Нанэ бгъэшхат.
Нанэ игъэшхат.
Нанэ дгъэшхат.
Нанэ вгъэшхат.
Нанэ ягъэшхат.
Elmayı bebeğe yediriyorum.
Мыlэрысэр сабийм изогъэшх. ( сэ)
Мыlэрысэр сабийм ибогъэшх. ( уэ)
Мыlэрысэр сабийм ирегъэшх. ( абы)
Мыlэрысэр сабийм идогъэшх. ( дэ)
Мыlэрысэр сабийм ивогъэшх. ( фэ)
Мыlэрысэр сабийм ирагъэшх. ( абыхэм)
Elmayı Ömere yedirdim
Мыlэрысэр Умар сэ езгъэшхащ.
Мыlэрысэр Умар уэ ебгъэшхащ.
Мыlэрысэр Умар абы иригъэшхащ.
Мыlэрысэр Умар дэ едгъэшхащ.
Мыlэрысэр Умар фэ евгъэшхащ.
Мыlэрысэр Умар абыхэм ирагъэшхащ.
Bu çekimlerde görüldüğü gibi şahıs eklerini iyi
tanımak gerekir. Ben (с veya з) sen (б veya п) o (и
veya е) biz (д veya т ) siz(в veya ф) onlar (иа, я
veya а) oldukları görülüyor. Bu şahıs eklerini ne
kadar iyi tanırsak konuları o kadar daha iyi
anlayabiliriz. Birinci ve ikinci bölümdeki и ve е
ler ona yani kime yedirildiğini Ömer ve bebek
isimlerine karşılık gelen zamir o yu, sonraki
harfler ise yediren kişinin şahıs eklerini
gösteriyor. İkinci bölümdeki zamirleri ise
kavranması için yazdım.
Ayrıca - е - sesinin - иэ - ses bileşeni olduğunu
unutmayınız. Böylece belki daha anlaşılır olacaktır.
Щыгъын - elbise, giysi
Elbiseleri kurutuyorum.
Щыгъынхэр согъэгъу.
Щыгъынхэр богъэгъу.
Щыгъынхэр иегъэгъу.
Щыгъынхэр догъэгъу.
Щыгъынхэр фогъэгъу.
Щыгъынхэр ягъэгъу.
Elmaları kuruttum.
Мыlэрысэхэр згъэгъуащ.
Мыlэрысэхэр бгъэгъуащ.
Мыlэрысэхэр игъэгъуащ.
Мыlэрысэхэр дгъэгъуащ.
Мыlэрысэхэр вгъэгъуащ.
Мыlэрысэхэр ягъэгъуащ.
Elmaları Ömer'e verdim.
Мыlэрысэхэр Умар естащ.
Мыlэрысэхэр Умар ептащ.
Мыlэрысэхэр Умар иритащ.
Мыlэрысэхэр Уиар еттащ.
Мыlэрысэхэр Умар ефтащ.
Мыlэрысэхэр Умар иратащ.
е -Elmanın verildiği kişi o.
с - elmayı veren ben.
т - verme fiil kökü.
а - vermiş olanım şeklindeki sıfatlaştırma eki.
щ - verilmiş halde olduğu.
Buradaki e aslında иэ ses bileşenidir. Üçüncü tekil
ve üçüncü çoğul şahıslarda э düştüğünden ve araya da
p bağlaç olarak iki и и, и а arasına girdiğinden иэ
ири ира şeklinde oluşuyor. Bunun sizi düşündürmesine
gerek yoktur.
Умар хадэм итщ. --------------- - Ömer bahçede.
Абы гъуэмылэ хуэпхьын? --- Ona azık götürür müsün?
Хуэсхьынщ. ------------------------ -Götürürüm.(ona)
хуэ - ön eki birisi için birşey yapmak , birisine
yazmak gibi anlam oluşturur.
Konu bahsi ben sen o ise şahıs ekleri -- сы у . ды
фы . -- şeklinde oluşur.
Сэ нанэ сыхуотхьэщlэ. - Ben nine için bulaşık
yıkıyorum.
( Ninenin bulaşıklarını yıkıyorum.)Bunu eylem olarak
yapıyorum.
Сэ си адэм сыхуолажьэ. - Ben babama çalışıyorum.
Уэ нанэ ухуэлэжьащ. -Sen nineye çalıştın.Çalışmış
durumdasın.
Konu bahsi ар olursa ben sen o şahıs ekleri с"з ,
б"п , и"е , д"т , в"ф , я" а şeklinde oluşur.Ben sen
o lar ise figüran durumuna değişir. Bu eklerden
seslerin uyumuna göre uygun olan gelir.
Tek olarak çekimlenenlerde de malum olan şeyi ben
sen o ona götürürüm
götürürsün şeklinde oluşuyor.
Хьын -- götürmek, taşınan şeyler için.
Azığı ben Ömer'e götürüyorum. ----------- Götürdüm.
Гъуэмылэр сэ умар хузохь. --------------- Хуэсхьащ.
Гъуэмылэр уэ нанэ хубохь . -------------- Хуэпхьащ.
Мы1эрысэр абы Динэ хуехь. -------------- Хуихьащ.
Щыгъынхэр дэ Гупсэ худохь. ------------ Хуэтхьащ.
Гъагъэхэр фэ Гуащэ хувохь.-- ---------- Хуэфхьащ.
Джанэр абыхэм Умар хуахь.---------------- Хуахьащ.
Götüreceğim. ----- Götürmüştüm. ------ Götürürüm.
Хуэсхьынущ. ------ Хуэсхьат. ----------- Хуэсхьынщ.
Хуэпхьынущ. ------ Хуэпхьат. ----------- Хуэпхьынщ.
Хуихьынущ. -------- Хуихьат. ------------- Хуихьынщ.
Хуэтхьынущ.-------- Хуэтхьат. ----------- Хуэтхьынщ.
Хуэфхьынущ. -------Хуэфхьат. ---------- Хуэфхьынщ.
Хуахьынущ. -------- Хуахьат. ------------ Хуахьынщ.
Şimdiki zaman olumlu bildirimi olarak bir şiiri
birisi için yazmak.
Burada Türkçeden farklı olarak hem yazan hem de
kimin için yazdığı
şahıs ekleri fiilde görüntülenmek durumundadır. 4.
sütun kimin için
yazıldığını, 6. sütun ise şiiri yazanın şahıs
eklerini gösteriyor.
Fiil kökü ise 8. sütundaki seslerdir.
1 -------- 2 ------------ 3 ------------- 4 -- 5 --
6 -- 7 -- 8
Усэр ------ сэ ---------- сэ ----------- с -- ху --
з -- о -- тх.
Усэр ------ уэ ---------- уэ ----------- п -- ху --
б -- о -- тх.
Усэр -----абы -------- абы ------------ . -- ху -- е
-- . -- тх.
Усэр ------ дэ --------- дэ ------------ т -- ху --
д -- о -- тх.
Усэр ------ фэ ---------- фэ ------------ ф -- ху --
в -- о -- тх.
Усэр ---- абыхэм --- абыхэм ------ я -- ху -- а -- .
-- тх.
Bu tablonun kavranması cümle yapısının ortaya
konmamış ilk basamağını
kavramış olmak anlamına gelir. Burada ben bizle ve
sen sizle eşleşmez.
Cümlelerimiz sekiz sütundan oluşuyor.Dört ve altıncı
sütunlarda o ve onlar
şahıs eklerinin boş olduğu görülüyor. Cümleler
yazılırken şahıs eki olmayan yerdeki o olan yerleri
görebiliriz. Eğer cümle Усэр абыхэм ile başlar ise
fiil başına я almak durumundadır, bunun dışındaki
tüm çaprazlamalarda я nın yeri boş kalır. Bu
tablodan 28 cümle çaprazlaması oluşur.
Bu tabloyu çözemez iseniz fazla takılmayın, ileride
detaylınanlatılacaktır.
Ön bilgi olarak verilmiştir.
İkinci sütundaki şahsın eki dördüncü sütunda ve
Üçüncü sütundaki şahsın eki altıncı sütunda
görülüyor. Altıncı sütun yazan Dördüncü sütundakiler
ise kimin için yazıldığını bildiriyor.
Örnek olarak üçüncü tekil şahısların bulunduğu
satırı dümdüz yazalım.
Усэр абы абы .ху.етх. - Şiiri ona o yazıyor.
Усэр Динэ Умар хуетх. -Şiiri Dineye Ömer yazıyor.
İkinci sütundaki şahıs dördüncü sütunda görülmek
zorunludur.
Üçüncü sütundaki şahıs da altıncı sütunda
görülmelidir.
Усэр сэ уэ --- с - ху - б - о - тх.-- Şiiri benim
için sen yazıyorsun.
Усэр уэ сэ --- п - ху - з - о - тх. -- Şiiri senin
için ben yazıyorum.
Усэр абы сэ -- . - ху - з - о - тх. -- Şiiri onun
için ben yazıyorum.
Усэр сэ абы -- с - ху - е - - тх. -- Şiiri benim
için o yazıyor.
Усэр абыхэм дэ- я - ху - д - о - тх.-- Şiri onlar
için biz yazıyoruz.
Мы усэ дахэр уэ сэ пхуэстхащ. Bu güzel şiiri senin
için ben yazdım.
Bir itisna olarak onlar ile onlar eşleşirse ya düşer
yeri boş kalır.
Мыр сыт? --------- Bu nedir?
Ар вагъуэщ. ------ O yıldızdır.
Вагъуэр дахэщ.--Yıldız güzeldir.
Мыр сыт? ---------- Bu nedir?
Ар мазэщ. ------- O aydır.
Мазэр дахэщ. -- Ay güzeldir.
Ахэр дахэхэщ. -- Onlar güzeldirler.
Хъ -хъ -- Bu sesin Türkçe'de karşılığı yoktur . Ses
öğreticiden alınmalıdır.
Gırtlaktan çıkan h sesidir.
Хъы -ağ
Хъу - хъу -- Bir önceki sese u ulanmiş olan bir
sestir.
Хъу - Erkek - olmaktan emir ol
Хъун - Olur mu?
Хъуа - Oldu mu?
Хъуэхъу- Dua, iyi dilek.
сынохъуэхъу -- senin için iyi dileklerde
bulunuyorum.
сыныуэхъуэхъу
ыуэ - ses bileşeni - o
Мы мыlэрысэхэр шхы. - Bu elmaları ye.
Хъунщ. Сшхынщ. ---- --- -Olur. Yerim.
Бжэр злащ. Дахэ хъуа? -- Kapıyı boyadım. Güzel oldu
mu?
Дахэ хъуащ.------------------ - Güzel oldu.
Сыт уи лажьэр? --------- -Neyin var?Kusurun nedir?
Сымаджэ сыхъуащ. -----Hasta oldum.
Мыlэрысэхэр сыту дахэ хъуа! -- Elmalar ne güzel
oldu!
Дахэ дыддэ хъуахэщ. ------------ Ziyadesiyle güzel
oldu.
Сыт хъуар? ------------------ Ne oldu?
Умар сымаджэ хъуащ. --- Ömer hasta oldu.
Сыт абы и лажьэр? -------- Problemi nedir?
Ныбажэ хъуащ. ------------ -İshal oldu.
Арамэ мыlэрысэ ирешх. -Öyleyse elma yesin.
Зы тхьэмахуэр мэхуибл мэхъу. -- Bir hafta yedi gün
oluyor.
Хъарбызхэр инышхуэ мэхъу. ----- Karpuzlar kocaman
oluyor.
Хъэуанхэр дахэ хъуахэщ. --------- Kavunlar güzel
oldular.
Мыlэрысэхэр дахэ хъуа? ---------- Elmalar güzel oldu
mu?
Ахэр дахэ хъуахэщ. ----------------- Onlar güzel
oldular.
Сабийр гъашхэ. --------------- Çocuğu yedir.
Абы хьэнтхъупс егъафэ. ----- Ona çorba içir.
Мыlэрысэ егъэшх. -------------- Elma yedir.
Шэ егъафэ. ----------------------- Süt içir.
Псы егъафэ. --------------------- su içir.
Шей егъафэ. --------------------- Çay içir.
- Шей уефэн? --------- Çay içer misin?
-Сефэнщ. ----------------İçerim.
-Мыlэрысэ пшхын? -Elma yermisin?
-Сшхынщ. ------------ -Yerim.
-Шей ефэ. ------------ -Çay iç.
-Сефащ.--------------- -İçtim.
-Сефэнщ. --------------İçerim.
-Сефэнущ. ------------İçeceğim.
-Сефат. ---------------- -İçmiştim.
Сэ мыlэрысэ сошх. -Ben elma yiyorum.
Уэ щэ? --------------------Ya sen?
Сэри мыlэрысэ сoшх.-Ben de elma yiyorum.
Дэнэ ущыпсэурэ? ---------------- Nerede yaşıyorsun?
Истанбул сыщопсэу. Уэ щэ? - İstanbul'da yaşıyorum.
Ya sen?
Сэ Анкара сыщопсэу.------------ Ben Ankara'da
yaşıyorum.
Фэ дэнэ фыщыпсэурэ? ------ Nerede yaşıyorsunuz?
Дэ Налъшик дыщопсэу. ------ Biz Nalçik'te yaşıyoruz.
Ахэр дэнэ щыпсэухэрэ? -- Onlar nerede yaşıyorlar?
Ахэр Бахъсэн щопсэухэ. -- Onlar Bahsen'de
yaşıyorlar.
Хадэм мыlэрысей жыг хэссащ. -- Bahçeye elma ağacı
diktim.
Дахэ хъуа? ------------------------------- Güzel
oldu mu?
Дахэ хъуащ. ----------------------------- Güzel
oldu.
хужь -beyaz
гъуэжь- sarı
щхъуэ - mavi
Ди куэбжэр щхъуэуэ злащ. -- Avlu kapımızı maviye
boyadım.
Ар дахэ хъуа? ----------------------- O güzel oldu
mu?
Хъуащ, хъуащ. ----------------------- Oldu. Oldu.
Бжэхэр солэ. Дахэ хъурэ? -- Kapıları boyuyorum.
Güzel oluyor mu?
Дахэ мэхъу. ---------------------- Güzel oluyor.
Хъун - Olmak
Oluyorum. ------------- oldum ----------- olurum
------- olacağım
Сэ сохъу ------------- сыхъуащ. ----- сыхъунщ ------
сыхъунущ
Уэ уохъу ------------- ухъуащ. ------- ухъунщ
--------- ухъунущ
Ар мэхъу ------------- хъуащ. --------- хъунщ
----------- хъунущ
Дэ дохъу ------------- дыхъуащ. ------ дыхъунщ
------ дыхъунущ
Фэ фохъу ------------ фыхъуащ. ------ фыхъунщ ------
фыхъунущ
Ахэр мэхъухэ.------- хъуахэщ. ------- хъунхэщ ------
хъунухэщ
olmuştum -------- olurdum -------- olacaktım
сыхъуат --------- сыхъунт ------- сыхъунут
ухъуат ------------ ухъунт ---------- ухъунут
хъуат ---------------- хъунт ----------- хъунут
дыхъуат ---------- дыхъунт -------- дыхъунут
фыхъуат --------- фыхъунт -------- фыхъунут
хъуахэт ----------- хъунхэт --------- хъунухэт
Сэ ин сыхъуащ. -------------------- Ben büyüdüm
Динэ дахэ хъуащ. -------------------- Dine güzel
oldu
Сэ инышхуэ сыхъуащ. ------------ Büsbüyük oldum
Динэ дэхэшхуэ хъуащ. ------------ Dine çok güzel ve
büyük bir kız oldu
Жыгхэр инышхуэ хъуахэщ. ----- Ağaçlar büsbüyük
oldular |
