DİL EĞİTİMİ     5. Ders SHOQUL İlhan Aydemir ......................................................................................................................................... ......................................................................................................................................... ЕТХУАНЭ ГУКЪИНЭ BEŞİNCİ DERS В - в Türkçe v harfi ile aynı sestir vı diye okunur. Вы вэ ва во ву ви ув ив Bu sesin girdiği sözcükler genellikle hal değişimi, pişme, karıştırma ile ilgili sözcüklerdir. Вэн -(Tarlayı) sürmek, pişmek Вын - Erimek Гувэн -Gecikmek Гузэвэн -Sıkıntı çekmek, telaşlanmak Щхьэрывэн -Gevezelik yapmak, birşeyleri karıştırarak konuşmak К -к Türkçedeki ince k sesi ile aynıdır kı diye okunur. Казым -Kazım Камил -Kamil Ку -ку Dudaklar u sesi çıkaracak gibi yapılarak k sesi verilir yani k ve u sesi birbirine ulanarak çıkarılır. Ку куэ куа куи куу Куэ -Bacak Куу -Derin Куэбжэ -Avlu kapısı Куэд -Yeterli, çok Кусэ -Düzgün sıra Ц -ц Türkçedeki t ve s harflerinin birbirine ulanmış sesidir tsı diye okunur. Цы цэ ца ци ций цей Цы -Kıl, yün Цей -Keçe Щхьэц -Saç Нэбжьыц -Kirpik Мэлыц -Koyun yünü Бжэныц -Keçi kılı Хьэцыбанэ -Kuşburnu(bitki) Цыжьбанэ - Kirpi Бацэ -Yün doku Ч - ч Türkçedeki ç sesi ile aynıdır çı diye okunur. Чы -Çubuk Чыцэ -Çalılık Гуэч -Ayrılmaktan emir Гуэчын -Ayrılmak Л - л Türkçedeki L sesi ile aynıdır lı diye okunur. Лы лэ ла лу Лы -Et Лэ -Boyamaktan emir Ла -Boyanmış olan Лэн -Boyamak Şimdiki zaman olumlu özel bildirimi dışındaki tüm söylemlerde şahıs eklerinin nasıl eklemlendiğini görmeğe çalışalım. Avlumuzun kapısını ben boyuyorum. Ди куэбжэр сэ солэ. Ди куэбжэр уэ болэ Ди куэбжэр абы иелэ Ди куэбжэр дэ долэ Ди куэбжэр фэ фолэ Ди куэбжэр абыхэм ялэ Resimleri ben boyuyor muyum? Сурэтхэр сэ злэрэ? Сурэтхэр уэ блэрэ? Сурэтхэр абы илэрэ? Сурэтхэр дэ длэрэ? Сурэтхэр фэ влэрэ? Сурэтхэр абыхэм ялэрэ? Kapıyı ben boyadım. Бжэр сэ злащ. Бжэр уэ блащ. Бжэр абы илащ. Бжэр дэ длащ. Бжэр фэ влащ. Бжэр абыхэм ялащ. Resimleri ben boyadım mı? Сурэтхэр сэ зла? Сурэтхэр уэ бла? Сурэтхэр абы ила? Сурэтхэр дэ дла? Сурэтхэр фэ вла? Сурэтхэр абыхэм яла? Burada şahıs ekleri ben sen o gibi zamirlerin günlük konuşmalarda söylenmediğini illa belirtilmesi gerekiyorsa yani benlik öne çıkarılmayacaksa söylenmediğini bilelim. Cümle yapılarının kavranması bakımından verilmesi gereği nedeniyle birlikte verildiğini düşünelim. Avlumuzun kapısını ben boyayayım mı? Ди куэбжэр сэ злэн ? Ди куэбжэр уэ блэн? Ди куэбжэр абы илэн? Ди куэбжэр дэ длэн? Ди куэбжэр фэ влэн? Ди куэбжэр абыхэм ялэн? Kapıyı ben boyarım. Бжэр сэ злэнщ. Бжэр уэ блэнщ. Бжэр абы илэнщ. Бжэр дэ длэнщ. Бжэр фэ влэнщ. Бжэр абыхэм ялэнщ. Dudaklarımı boyayacağım. Си lупэхэр злэнущ. Уи lупэхэр блэнущ. И lупэхэр илэнущ. Ди lупэхэр длэнущ. Фи lупэхэр влэнущ. Я lупэхэр ялэнущ. Tırnaklarımı boyayaca mıyım? Си lэбжьанэхэр злэну? уи lэбжьанэхэр блэну? И lэбжьанэхэр илэну? Ди lэбжьанэхэр длэну? Фи lэбжьанэхэр влэну? Я lэбжьанэхэр ялэну? Bitmiş zaman olarak: Soruların vurgu ile yapıldığını görün. Kapıyı boyamıştım. Бжэр злат. Бжэр блат. Бжэр илат. Бжэр длат. Бжэр влат. Бжэр ялат. Kapıyı boyamış mıydım?( Vurgu ile ) Бжэр злат ? Бжэр блат? Бжэр илат? Бжэр длат? Бжэр влат? Бжэр ялат? Kapıyı boyayacaktım. Бжэр злэнут. Бжэр блэнут. Бжэр илэнут. Бжэр длэнут. Бжэр влэнут. Бжэр ялэнут. Kapıyı boyayacak mıydım? ( Vurgu ile ) Бжэр злэнут? Бжэр блэнут? Бжэр илэнут? Бжэр длэнут? Бжэр влэнут? Бжэр ялэнут? Куэбжэр хэт ила? ---- Avlu kapısını kim boyadı? Сэ злащ. --------------------- Ben boyadım. Ди куэбжэр Динэрэ сэрэ длащ.-- Avlu kapımızı Dine ile ben boyadık. Куэбжэр хэт илэрэ? ------- Avlu kapısını kim boyuyor? Дэ долэ. ----------------------- Biz boyuyoruz. Умар хьэсэр иевэ. -------- Ömer tarlayı sürüyor. Абы хьэсэр исэнущ. ------- O tarlayı ekecek. Гуэдз жылэ трисэнущ.------- Buğduy tohumu ekecek. Уи адэр дэнэ щыlэ? ---------- Baban nerede? Хьэсэм щолажьэ. ---------- Tarlada çalışıyor. De çalışmak de olmak , de etmek de eylemek gibi anlamların fiil ön ekleri ile belirtildiğini hatırlayalım. - de nin eklemleneceği isim м halinde olur. Özel isimlerin eki düşer. Ben bahçede çalışıyorum. Сэ хадэм сыщолажьэ. Уэ хьэсэм ущолажьэ. Ар фабрикэм щолажьэ. Дэ Анкара дыщолажьэ. Фэ Истанбул фыщолажьэ. Ахэр Мыекъуапэ щолажьэхэ. de çalıştım Сэ кlыщым сыщылэжьащ. Уэ хасэм ущылэжьащ. Ар хадэм щылэжьащ. Дэ унэм дыщылэжьащ. Фэ жузым хадэм фыщылэжьащ. Ахэр еджап!эм щылэжьахэщ. de çalışırım Пщэфlапlэм сыщылэжьэнщ. Еджапlэм ущылэжьэнщ. Шхапlэм щылэжьэнщ. Хьэщlапlэм дыщылэжьэнщ. Мэшым фыщылэжьэнщ. Мэзым щылэжьэнхэщ. Ахьмэд дэнэ щылажьэрэ? Истанбул щолажьэ. Фабрикэм щолажьэ. Юниверситэм щолажьэ. Сымэджэщым щолажьэ. Дэнэ ущылажьэрэ? Анкара сыщолажьэ. Дэнэ ущыпсэурэ? Коня сыщопсэу. Сошхэ. --- Ben yeme eğlemini gerçekleştiriyorum. Konu bahsi ben ve yaptığım. Сыщошхэ. -- (bilinen yerde) De yiyorum. Унэм сыщошхэ. -- Evde yiyorum. Сошх. ---- Bir şey yiyorum.( Konu bahsi benim yediğimdir.) Щызошх. ---- Bir şeyi (Bilinen yer) de yiyorum. Унэм щызошх. --- Bir şeyi evde yiyorum. Мыlэрысэр унэм щызошх. --- Elmayı evde yiyorum. Yemek birşey yemek, yıkamak birşey yıkamak, yazmak birşey yazmak farklılıklarını görmeğe çalışalım. Шхэн -- шхын, тхьэщlэн -- тхьэщlын, тхэн -- тхын Мыlэрысэр унэм щызошх. щы - de з -ben о -şimdiki zamanda. шх -Bir şey yeme fiil kökü. Bir şeyi ben belirtilen veya bilinen yerde yiyorum. Мыlэрысэр сэ хадэм щызошх. Мыlэрысэр уэ хадэм щыбошх. Мыlэрысэр абы хадэм щешх. Мыlэрысэр дэ хадэм щыдошх Мыlэрысэр фэ хадэм щывошх. Мыlэрысэр абыхэм хадэм щашх Мыlэрысэр сэ унэм щы - с - шх - а - щ. Мыlэрысэр уэ унэм щы - п - шх - а - щ. Мыlэрысэр абы унэм щ - и - шх - а - щ. Мыlэрысэр дэ унэм щы - т - шх - а - щ. Мыlэрысэр фэ унэм щы - ф - шх - а - щ. Мыlэрысэр абыхэм унэм щ - а - шх - а - щ. Fiildeki çekimde şahıs eklerini açıkça görebiliriz.Anlamsız ı harflerinin sessizler arasına geldiğini sesli gelince ı sesinin düştüğünü de görebiliriz. щ- de а -onlar шх-birşey yeme fiil kökü а - sıfatlaştırma eki( yani yemiş olan durumuna getiriyor.). щ - Şu anki durum. Yani yenmiş halde Yani belirtilen yerde belirtilen şey yenmiş durumdadır. Мыlэрысэр сэ сшхащ. Мыlэрысэр уэ пшхащ. Мыlэрысэр абы ишхащ. Мыlэрысэр дэ тшхащ. Мыlэрысэр фэ фшхащ . Мыlэрысэр абыхэм яшхащ . --- я - иа ile aynı olduğunu görebiliriz. Bu durumda şahıs ve zaman eklerini biraz daha açıklıkla farkedebiliriz. Щ щ - Bu harf ön ek olarak yaparken ederken eylerken anlamlarında da kullanılır. Сэ сыщылажьэм - ben çalışırken Уэ ущытхэм - sen yazı yazarken Ар щышхэм -o yemek yerken Бжэр щыдлэм - biz kapıyı boyarken Мыlэрысэр щысхьым -ben elmayı götürürken Хьэсэр щызвэм - ben tarlayı sürerken Усэ щыстхым -ben şiir yazarken Dili işlek hale getiren ön ekler ve son eklerdir. Bu ekleri ve nasıl işlediklerini sırası geldikçe öğreneceğiz. Шэн - Bir şeyi beraberinde götürmek Хьын -Bir şeyi taşıyarak götürmek Ж -Bir şeyi çıkış noktasına döndürme veya tekrarlama son eki Уи адэр унэм шэж. - Babanı eve götür.(evine) уи мы1эрысэр унэм хьыж - Elmanı eve götür.(evine) Dineyi eve götürdüm. ( Eve dönüş yaptırdım şekli ile düşünülebilir.) Динэ унэм сшэжащ. Мазэ унэм пшэжащ. Мазэ унэм ишэжащ. Данэ унэм тшэжащ. Данэ унэм фшэжащ. Динэ унэм яшэжащ. Şiiri (tekrar) yazıyorum Усэр сотхыж . Усэр ботхыж. Усэр иетхыж. Усэр дотхыж . Усэр фотхыж. Усэр ятхыж.. Elmayı eve (evime) götüreceğim Мыlэрысэр унэм схьыжынущ. Матэхэр унэм пхьыжынущ. lэнэр унэм ихьыжынущ. lэнэхэр унэм тхьыжынущ. Матэхэр унэм фхьыжынущ. Мыlэрысэхэр унэм яхьыжынущ. Ф ф - Yapabilme edebilme eyleyebilme son eki. Зы махуэм зы усэ сотхыф. Зы махуэм зы мыlэрысэ сошхыф. Зы махуэм уситl птхыфын? Стхыфынщ. Мы мыlэрысэр унэм пхьыфын? Схьыфынщ. Ушхэфын? Сышхэфынщ. Псы уефэн? Сефэнщ. Псы уефэфын? Сефэфынщ. Шей уефэн? Сефэнщ. Шей уефэфын? Сефэфынщ. Зы махуэ умышхэу ущытыфын? Сыщытыфын. Olumsuz emir bildirimleri şahıs eki ile fiil arasına мы getirilerek yapılır. Умышхэ ----------------------------- Beslenme. Умышх ------------------------------- Onu yeme. Псы уемыфэ. ------------------- -- Su içme. Мыlэрысэ умышх. --------------- Elma yeme. Мыlэрысэхэр унэм умыхь. ---- Elmaları eve götürme. Танэр хадэм фымышэ. ----- -- Danayı bahçeye götürmeyin. Мыlэрысэр хадэм щомышх. -- Elmayı bahçede yeme. Унэм щышх. --------------------- -- Evde ye.   ......................................................................................................................................... 1.Ders      2.Ders      3.Ders      4.Ders      5.Ders      6.Ders      7.Ders      8.Ders      9.Ders      10.Ders 11.Ders      12.Ders      13.Ders      14.Ders      15.Ders      16.Ders      17.Ders      18.Ders  19.Ders      20.Ders      21.Ders      22.Ders      23.Ders      24.Ders      25.Ders       26.Ders      27.Ders    28.Ders      29.Ders      30.Ders .........................................................................................................................................