DİL EĞİTİMİ     22. Ders
SHOQUL İlhan Aydemir
.........................................................................................................................................
.........................................................................................................................................
ТОЩlРЭ ЕТlУАНЭ ГУКЪИНЭ
YİRMİ İKİNCİ DERS

ФlЭХЪУСХЭР SELAMLAŞMA


Уи пщэдджыжь фlы ухъу. ----- -- İyi sabahlar.( muhataba)

Фи пщэдджыжь фlы фхухъу. -- -- İyi sabahlar. ( muhataplara)
Уи махуэ фlы ухъу. -------------- -- İyi günler. ( muhataba)
Фи махуэ фlы фхухъу. ---------- -- İyi günler (muhataplara)
Уи пщыхьэщхьэ фlы ухъу. ------- İyi akşamlar.
Фи пщыхьэщхьэ фlы фхухъу. --- İyi akşamlar.
Уи жэщ фlы ухъу. ------------------- İyi geceler.
Фи жэщ фlы фхухъу. --------------- İyi geceler.
Уи пшыхь фlы ухъу. ---------------- İyi geceler
Фи пшыхь фlы ухъу. ---------------- iyi geceler
Нэху лъэфl фыкъикl. -------------- Aydın ve iyi sabaha ermenizi dilerim.
Нэху лъэфl укъикl. ---------------- Aydın ve iyi sabaha ermeni dilerim.
Узыншэу фыкъанэ. --------------- Sağlıkla kalın.
Гъуэгу махуэ. ------------------------ Yolunuz açık olsun.
Тхьэм гурыфlыгъуэкlэ дызригъэлъагъу. -- Tanrı mutlulukla görüştürsün.
Тхьэм гурыфlыгъуэкlэ дызхуигъазэ. -- Tanrı bizi mutlulukla karşılaştırsın.
Дызэрлъагъунщ. --------------------- Görüşürüz.
Фlыкlэ , дызэрлъагъунщ. --------- İyilikle , görüşürüz.


Кхъыlэ. ---------------------------------- Lütfen.
Упсэу. ----------------------------------- Yaşa.
Тхьэм уи гукъэкl нэхъыбэ ищl. ---- Tanrı düşüncelerini çoğaltsın.
lуэхъус апщий. ------------------ Hoş geldin.( yabancı olarak gelene söylenir)
lуэхъусыж. -------------- Hoş geldin. ( yabancı olmayanın dönüşüne söylenir)
Упсэуж. ------------------------- Hoş bulduk.( Tekrar çok yaşa anlamında)
Къеблагъэ. ------------------- Buyur. ( buyur etmek için kullanılan söz)
Фlым ухуиблагъэ. ---------- İyiliğe buyurasın .
Уи лъагъуж фlы ухъу. ----- Tekrar görmek ne güzel.

Къысхуэгъэгъу. ------------- Özür dilerim.
Губгъэн къысхуомыщl. --- Kusuruma bakma.
Уигу къызомгъабгъэ. ------ Kusuruma bakma.

Бэ ухъу апщий. -------------- Bereketli olsun.
Гуп махуэ апщий. ----------- Gurubunuz açık ( içten) olsun.

Фlым ухуишэ. ------------------- İyiliğe yöneltilesin.
Фlым фыхуишэ. ---------------- İyiliğe yöneltilesiniz.
Ем ущихъумэ. ------------------ Kötülüklerden korunasın.
Ем фыщихъумэ. --------------- Kötülüklerden korunasınız.
Уи lуэху Тхьэм иузэнщl. --- Tanrı işlerini düzeltsin.
Фи lуэху Тхьэм иузэнщl. --- Tanrı işlerinizi düzeltsin.

Фигу илъ Тхьэм къывигъэхъулlэ. -- Tanrı düşüncelerinize eriştirsin.
Уигу илъ Тхьэм къуигъэхъулlэ. -- Tanrı düşüncelerine eriştirsin.
Ягу илъ Тхьэм къаригъэхъулlэ. -- Tanrı onları düşüncelerine eriştirsin.

Фlыкlэ Тхьэм къывигъэлэжь. -- Tanrı iyilikle kazandırsın.
Фlыкlэ Тхьэм фигъэшхыж. -- Tanrı iyilikle yemeyi nasip etsin.

Фlыкlэ улажьэ. --- İyilikle eskitesin. (yeni alınan bir şey için hayırlı olsun)

Selamlaşma ile ilgili açıklama olarak söylenen çok fazla ve detaylı sözler çoktur. Dilimizin bu alanda zenginliği içerisine girildiğinde anlaşılabilir.
Dilimizin en fazla gelişim alanı törenlerde iyi dilek anlatımları alanında olmuştur. Tanrıdan iyi şeyler dilemek üzerine, gelin alma , cenaze törenlerinde veya diğer törenlerde güzel dilekler dilemek üzerine , işe başlama işi bitirme başlı başına bir kültür olarak dilimizde yer tutmaktadır. Bunlar yazıldığı takdirde kitaplar dolusu yer tutar. Ben kendimce daha çok kullanılacağını tahmin ettiklerimi yazdım.

Selamlaşma ile ilgili ve onun adabı ile ilgili yaklaşımlara da bir göz atacak olursak; temel bazı kuralları şöyle sıralayabiliriz.

Selam verecek olan daima gelen olmak durumundadır. Eğer yolda bir karşılaşma olmuş ise selam verecek olan büyük olandır. Selamı alacak olan da küçük olandır.

Yaşıtlarda böyle bir kayda gerek yoktur.

Adigelerde selamlaşmada sarılmak, öpüşmek, kafa tokuşturmak gibi selamlaşma genel adaba aykırıdır. El ile tutuşup el sıkışarak selamlaşma dahi sonradan edinilmiş ve uygun görülmüş olmalı ki adaba aykırı görülmemiştir.

Özellikle baş sağlığı veya cenaze törenlerinde başsağlığı verilirken el tutmak ve öyle başsağlığı vermek bu adabın özüne çok aykırı düşmektedir. Sarılma öpüşme kafa tokuşturma gibi davranışların ise bu adapta çok ayıp sayıldığı unutulmamalı. Söylenmek istenilen şey ciddi bir duruş ile muhataba söylenmelidir.

Selamlaşma, hal hatır sormalar sonunda küçüklerin büyüklere birilerine selam söyle türünden selam gönderme girişimleri de çok ayıp sayılan bir davranış biçimidir.

Selam alış şekli de büyük ve küçüğe göre değişkenlik gösterir. Selam alışın genel standartları vardır onların bilinmesi selamı almayı kolaylaştırır.

Eğer selamı veren büyük ise küçük olan selamı şu cümlelerin biri veya tümünü veya bir ikisini söyleyerek alabilir.

Жьыщхьэ махуэ ухъу. -- Aydın büyüğümüz olmanı diliyorum.
Тхьэм и щlасэ ухъу. -- Tanrının hoşnutluğu içinde olasın.
Щхьэ махуэ ухъу. -- Akıl önderimiz olasın

Eğer selamı veren küçük alan büyük ise şu cümle veya cümleler ile selamı alır.

Упсэу. ---------- Yaşa
Насыпыфlэ ухъу. -- Kısmetli olasın
Гъащlэ кlыхь ухъу. -- Uzun ömürlü olasın.
Щауэ махуэ ухъу. -- Genç önder olasın.
Насыпыфlэ, насып защlэ ухъу.-- Kısmetli, kısmet içinde olasın.

Апщий -- sözcüğü her selam verme almanın sonuna eklemlenebilir. Bunun cümleye katkısı karşıdakini yüceltme ve değerli kılma sözcüğüdür.


Arapçadan dilimizde yer tutan Selamun aleykum ve cevabi olarak Aleykum selam. Bu selamlaşma her türlü selamlaşma için yeterli bir selamlaşma olarak kabul edilir.

Şimdi de selam verme cümlelerine bakacak olursak

Bir işte çalışan herhangi bir kişi yanına gidildiğinde verilecek selam

lуэху фlохъуэ апщий. --- Kolay gelsin, işin rast gelsin.
-- Уи lуэху фlы икlуэ. --- İşin iyilikle yürüsün.
-- Фlэхъус апщий. --- Hoş geldin.

Bir guruba rastlandığında

Гуп махуэ апщий ------ Değerli gurup olasınız.
--- Щауэ махуэ ухъу апщий. -- Genç önder olmanı dileriz

İyileşmiş kalkmış hasta ziyaretinde

Лъапэ махуэ къыухьэжьэж. -- Sağlıklı olarak tekrar topluma katılmanı diliyorum
Тхьэм уигъэlуэтэж. -- Tanrı hastalığını hikayeleştirip anlatmayı nasip etsin.

Ameliyat geçirmiş veya yara almış hasta için

Фэбжь хъуами лажьэ Тхьэм имыщкlэ. -- Acı verdi ise de Tanrı ölümden korusun.

Bu söylemlerin sonuna eklenecek cevaplar yukarıda zikrettiğimiz büyük küçük olma durumları gözetilerek verilecek cevaplardır.

Bu kültürde damat sağdıcı ile kardeş olur ve sağdıcının ailesi ile ömür boyu sürecek bir akrabalık ilişkisi başlar. Her türlü mutluluk ve sıkıntıyı beraber paylaşmayı beraberinde getirir. Щауэ, къан tabirleri burada kullanılır. Sağdıcın ailesi onun da ailesi sayılır. Kardeşleri de kardeşi sayılır.

Sağdıca veya ailesine bu sözler söylenebilir

Уи къуэшыгъэ тхьэм кlыхь ищl. -- Kardeşliğiniz uzun olsun.
Фи къуэшыгъэ Тхьэм кlыхь ищl. -- Kardeşliğiniz uzun olsun
Гущэпс быдэ Тхьэм фхуищl. --- Aranızdaki bağı Tanrı güçlendirsin.

Kızı evlenene , gelin gönderen aileye;

Лъэдакъэ махуэ Тхьэм къыфхущигъанэ -- Aydın geleceğe gitmiş olanlardan etsin
Зыхэхьам Тхьэм яхигъэзагъэ. -- Girdiği aileye uyumlu olmayı nasip etsin.
Зыхэхьам Тхьэм щигъэтынш. -- Tanrı girdiği ailede rahat yaşama nasip etsin.

Gelini alan, gelin gelen aileye;

Лъапэ махуэ къыфхишияуэ Тхьэм жиlэ.
------------- Aydın kişi olarak ailenize girmiş olmasını Tanrıdan diliyorum.

Фызэрхуейуэ Тхьэм къыфхущlигъэкl. -- İstediğiniz gibi çıkmasını diliyorum.
Акъылэгъу Тхьэм къывдищl. -- Akıl birliği içerisinde olmasını diliyorum.

Her iki aileye birlikte iyi dilek dilemek gerekiyor ise

Благъэ захуэмахуэ Тхьэм фищl.
-- Akrabalığınızın birbirinize açık ve içten samimi olmasını Tanrıdan diliyorum.

Фи блэгъагъэр Тхьэм кlыхь ищl. -- Tanrı akrabalığınızı uzun kılsın.

Damat veya geline arkadaşlarının söyleyeceği sözler

Пlэщхьагъ махуэ Тхьэм пхуищl.
-- İçten samimi yastık arkadaşlığınızın olmasını Tanrıdan diliyorum.

Тхьэм гу зыщывигъахуэ. -- Birlikte mutluluğa eresiniz.

Doğan çocuk için

Тхьэм гъащlэ кlыхь ищl. -- Tanrı uzun ömürlü kılsın
Тхьэм насыпыфlэ ищl. -- Tanrı kısmetli kılsın

Ölümlerde başsağlığı olarak;

Тхьэм фщимыгъэгъупщэкlэ. -- Tanrı unutturmasın.
Зыдэкlуам Тхьэм щигъэтынш. -- Gittiği yerde Tanrı kolaylık versin.
Дунейкlэ къемыхъуэпсэн Тхьэм ищl. -- Tanrı onu dünyaya imrendirmesin.
Ар фщызгъэгъупщэн Тхьэм фимгъэлъагъукlэ.-- Unutturacak acı yaşatmasın.
Тхьэм рахьмэт дахэ кърит. -- Tanrı rahmet etsin

Eğer cenaze töreninde bulunulamamış ise sonradan başsağlığı verilmesi gerekiyor olabilir. Başsağlığı karşılaşıldığında verileceğinden

Лажьэр жьы хъукъым. -- Ölümün eskisi olmaz.

denilir ve sonra başsağlığı yukarıdaki cümlelerle gerçekleştirilir.

Başsağlığı buluşması veya törenlerinde el tutuşması bu kültürün yapısına uymadığının özellikle unutulmaması gerekir.

Diğer buluşmalarda ise büyük elini uzatmadıkça el tutma çabasına küçüğün girmesi de uygun düşmez. Büyük olan el tutmak istiyor ise hareketi yapacak olan büyüktür. Küçük gözetmek ve büyük olanın hareketine göre icabet etmek durumundadır.

Къуажэхэм зы унэ lухьахэм япэ тlэкlу загъэпскэlурт.
----- lхьхьу, lухьхьу жаlэурэ.
Иужькlэй
----- Еей фыщlэсхэ, жаlэурэ, тlэкlуи lэуэлъауэ ящlурэ lухьэхэрт.
Иужькlэй е бжэм е куэбжэм теуlэхэрт.
Езгъэблэгъэн зыгуэрхэр къыщlэкlмэ фlэхъус ирахыурэ еблагъэхэрт.
Мы lухьэкlэм куэд къегъэлъагъуэ.
Мыхъун зыгуэр уlумыуэным теухуауэ.
-----------------------------------------
Уридыхьэшхын зыгуэрхэри къэмыхъуу щыттэкъым.

Анзурей къуажэ зы лlы гуэр и хьэсэм щылажьэу итт.
И зы гъунэгъуи Тхьэм иещlэ сыт и lуэхугъуэми
Езым и хьэсэм кlуэ къэкlуэжурэ тlо щэ блэкlащ къыблэкlыжащ.
Зэй фlэхъус кърихакъым.
Сыт щlэгупсысми.
Ищхьэр щlэгуауэ блэкlащ къыблэкlыжащ.
Махуэр щыхэкlуатэм мы хьэсэм итым и щхьэгъусэр къэкlуащ.
Илlым гъуэмылэ тlэкlу къыхихьри.
Зэлl Зэфыз зыбгъэдэсу шысхэу я гъунэгъур аргуэру и хьэсэмкlэ
Кlуэуэ щыблэкlым гу къалъитауэ къыщlэкlынти.
Ищхьэр къиlэтри
--- Сэламун гlэлейкум жиlэри фlэхъус къарихащ.
Фlэхъусым мыбы зыри щыпимыдзыжым и щхьэгъусэм
--- lэнна фlэхъус къуихащ сыт къыщlыlомыхыр жиlащ.
--- Къеlызмыхын уэлехьи. Уэ къеlых. Уэращ фlэхъус зрихар.
--- lэнна ар хъурэ, дауэ сэ къызихыу.
--- Уэлехьи мэхъум сыт щlэмыхъунур.
Нобэ лъандэрэ пщlэ блэкlащ къыблэкlыжащ фlэхъус къызихакъым.
Иджы фlэхъус къызехыр. Жиlэри къыпидзэжащ.
----------------------------------------------

Лэжьыгъэр зыхэзылъхьар Щокъул Илхьэнщ.
.........................................................................................................................................
1.Ders      2.Ders      3.Ders      4.Ders      5.Ders      6.Ders      7.Ders      8.Ders      9.Ders      10.Ders
11.Ders      12.Ders      13.Ders      14.Ders      15.Ders      16.Ders      17.Ders      18.Ders
 19.Ders      20.Ders      21.Ders      22.Ders      23.Ders      24.Ders      25.Ders
      26.Ders      27.Ders    28.Ders      29.Ders      30.Ders
.........................................................................................................................................