DİL EĞİTİMİ
22. Ders
SHOQUL
İlhan Aydemir |
......................................................................................................................................... |
......................................................................................................................................... |
ТОЩlРЭ ЕТlУАНЭ
ГУКЪИНЭ
YİRMİ İKİNCİ DERS
ФlЭХЪУСХЭР SELAMLAŞMA
Уи пщэдджыжь фlы ухъу. ----- -- İyi sabahlar.(
muhataba)
Фи пщэдджыжь фlы фхухъу.
-- -- İyi sabahlar. ( muhataplara)
Уи махуэ фlы ухъу. -------------- -- İyi günler. (
muhataba)
Фи махуэ фlы фхухъу. ---------- -- İyi günler
(muhataplara)
Уи пщыхьэщхьэ фlы ухъу. ------- İyi akşamlar.
Фи пщыхьэщхьэ фlы фхухъу. --- İyi akşamlar.
Уи жэщ фlы ухъу. ------------------- İyi geceler.
Фи жэщ фlы фхухъу. --------------- İyi geceler.
Уи пшыхь фlы ухъу. ---------------- İyi geceler
Фи пшыхь фlы ухъу. ---------------- iyi geceler
Нэху лъэфl фыкъикl. -------------- Aydın ve iyi
sabaha ermenizi dilerim.
Нэху лъэфl укъикl. ---------------- Aydın ve iyi
sabaha ermeni dilerim.
Узыншэу фыкъанэ. --------------- Sağlıkla kalın.
Гъуэгу махуэ. ------------------------ Yolunuz açık
olsun.
Тхьэм гурыфlыгъуэкlэ дызригъэлъагъу. -- Tanrı
mutlulukla görüştürsün.
Тхьэм гурыфlыгъуэкlэ дызхуигъазэ. -- Tanrı bizi
mutlulukla karşılaştırsın.
Дызэрлъагъунщ. --------------------- Görüşürüz.
Фlыкlэ , дызэрлъагъунщ. --------- İyilikle ,
görüşürüz.
Кхъыlэ. ---------------------------------- Lütfen.
Упсэу. ----------------------------------- Yaşa.
Тхьэм уи гукъэкl нэхъыбэ ищl. ---- Tanrı
düşüncelerini çoğaltsın.
lуэхъус апщий. ------------------ Hoş geldin.(
yabancı olarak gelene söylenir)
lуэхъусыж. -------------- Hoş geldin. ( yabancı
olmayanın dönüşüne söylenir)
Упсэуж. ------------------------- Hoş bulduk.(
Tekrar çok yaşa anlamında)
Къеблагъэ. ------------------- Buyur. ( buyur etmek
için kullanılan söz)
Фlым ухуиблагъэ. ---------- İyiliğe buyurasın .
Уи лъагъуж фlы ухъу. ----- Tekrar görmek ne güzel.
Къысхуэгъэгъу. ------------- Özür dilerim.
Губгъэн къысхуомыщl. --- Kusuruma bakma.
Уигу къызомгъабгъэ. ------ Kusuruma bakma.
Бэ ухъу апщий. -------------- Bereketli olsun.
Гуп махуэ апщий. ----------- Gurubunuz açık ( içten)
olsun.
Фlым ухуишэ. ------------------- İyiliğe
yöneltilesin.
Фlым фыхуишэ. ---------------- İyiliğe
yöneltilesiniz.
Ем ущихъумэ. ------------------ Kötülüklerden
korunasın.
Ем фыщихъумэ. --------------- Kötülüklerden
korunasınız.
Уи lуэху Тхьэм иузэнщl. --- Tanrı işlerini
düzeltsin.
Фи lуэху Тхьэм иузэнщl. --- Tanrı işlerinizi
düzeltsin.
Фигу илъ Тхьэм къывигъэхъулlэ. -- Tanrı
düşüncelerinize eriştirsin.
Уигу илъ Тхьэм къуигъэхъулlэ. -- Tanrı düşüncelerine
eriştirsin.
Ягу илъ Тхьэм къаригъэхъулlэ. -- Tanrı onları
düşüncelerine eriştirsin.
Фlыкlэ Тхьэм къывигъэлэжь. -- Tanrı iyilikle
kazandırsın.
Фlыкlэ Тхьэм фигъэшхыж. -- Tanrı iyilikle yemeyi
nasip etsin.
Фlыкlэ улажьэ. --- İyilikle eskitesin. (yeni alınan
bir şey için hayırlı olsun)
Selamlaşma ile ilgili açıklama olarak söylenen çok
fazla ve detaylı sözler çoktur. Dilimizin bu alanda
zenginliği içerisine girildiğinde anlaşılabilir.
Dilimizin en fazla gelişim alanı törenlerde iyi
dilek anlatımları alanında olmuştur. Tanrıdan iyi
şeyler dilemek üzerine, gelin alma , cenaze
törenlerinde veya diğer törenlerde güzel dilekler
dilemek üzerine , işe başlama işi bitirme başlı
başına bir kültür olarak dilimizde yer tutmaktadır.
Bunlar yazıldığı takdirde kitaplar dolusu yer tutar.
Ben kendimce daha çok kullanılacağını tahmin
ettiklerimi yazdım.
Selamlaşma ile ilgili ve onun adabı ile ilgili
yaklaşımlara da bir göz atacak olursak; temel bazı
kuralları şöyle sıralayabiliriz.
Selam verecek olan daima gelen olmak durumundadır.
Eğer yolda bir karşılaşma olmuş ise selam verecek
olan büyük olandır. Selamı alacak olan da küçük
olandır.
Yaşıtlarda böyle bir kayda gerek yoktur.
Adigelerde selamlaşmada sarılmak, öpüşmek, kafa
tokuşturmak gibi selamlaşma genel adaba aykırıdır.
El ile tutuşup el sıkışarak selamlaşma dahi sonradan
edinilmiş ve uygun görülmüş olmalı ki adaba aykırı
görülmemiştir.
Özellikle baş sağlığı veya cenaze törenlerinde
başsağlığı verilirken el tutmak ve öyle başsağlığı
vermek bu adabın özüne çok aykırı düşmektedir.
Sarılma öpüşme kafa tokuşturma gibi davranışların
ise bu adapta çok ayıp sayıldığı unutulmamalı.
Söylenmek istenilen şey ciddi bir duruş ile muhataba
söylenmelidir.
Selamlaşma, hal hatır sormalar sonunda küçüklerin
büyüklere birilerine selam söyle türünden selam
gönderme girişimleri de çok ayıp sayılan bir
davranış biçimidir.
Selam alış şekli de büyük ve küçüğe göre değişkenlik
gösterir. Selam alışın genel standartları vardır
onların bilinmesi selamı almayı kolaylaştırır.
Eğer selamı veren büyük ise küçük olan selamı şu
cümlelerin biri veya tümünü veya bir ikisini
söyleyerek alabilir.
Жьыщхьэ махуэ ухъу. -- Aydın büyüğümüz olmanı
diliyorum.
Тхьэм и щlасэ ухъу. -- Tanrının hoşnutluğu içinde
olasın.
Щхьэ махуэ ухъу. -- Akıl önderimiz olasın
Eğer selamı veren küçük alan büyük ise şu cümle veya
cümleler ile selamı alır.
Упсэу. ---------- Yaşa
Насыпыфlэ ухъу. -- Kısmetli olasın
Гъащlэ кlыхь ухъу. -- Uzun ömürlü olasın.
Щауэ махуэ ухъу. -- Genç önder olasın.
Насыпыфlэ, насып защlэ ухъу.-- Kısmetli, kısmet
içinde olasın.
Апщий -- sözcüğü her selam verme almanın sonuna
eklemlenebilir. Bunun cümleye katkısı karşıdakini
yüceltme ve değerli kılma sözcüğüdür.
Arapçadan dilimizde yer tutan Selamun aleykum ve
cevabi olarak Aleykum selam. Bu selamlaşma her türlü
selamlaşma için yeterli bir selamlaşma olarak kabul
edilir.
Şimdi de selam verme cümlelerine bakacak olursak
Bir işte çalışan herhangi bir kişi yanına
gidildiğinde verilecek selam
lуэху фlохъуэ апщий. --- Kolay gelsin, işin rast
gelsin.
-- Уи lуэху фlы икlуэ. --- İşin iyilikle yürüsün.
-- Фlэхъус апщий. --- Hoş geldin.
Bir guruba rastlandığında
Гуп махуэ апщий ------ Değerli gurup olasınız.
--- Щауэ махуэ ухъу апщий. -- Genç önder olmanı
dileriz
İyileşmiş kalkmış hasta ziyaretinde
Лъапэ махуэ къыухьэжьэж. -- Sağlıklı olarak tekrar
topluma katılmanı diliyorum
Тхьэм уигъэlуэтэж. -- Tanrı hastalığını
hikayeleştirip anlatmayı nasip etsin.
Ameliyat geçirmiş veya yara almış hasta için
Фэбжь хъуами лажьэ Тхьэм имыщкlэ. -- Acı verdi ise
de Tanrı ölümden korusun.
Bu söylemlerin sonuna eklenecek cevaplar yukarıda
zikrettiğimiz büyük küçük olma durumları gözetilerek
verilecek cevaplardır.
Bu kültürde damat sağdıcı ile kardeş olur ve
sağdıcının ailesi ile ömür boyu sürecek bir
akrabalık ilişkisi başlar. Her türlü mutluluk ve
sıkıntıyı beraber paylaşmayı beraberinde getirir.
Щауэ, къан tabirleri burada kullanılır. Sağdıcın
ailesi onun da ailesi sayılır. Kardeşleri de kardeşi
sayılır.
Sağdıca veya ailesine bu sözler söylenebilir
Уи къуэшыгъэ тхьэм кlыхь ищl. -- Kardeşliğiniz uzun
olsun.
Фи къуэшыгъэ Тхьэм кlыхь ищl. -- Kardeşliğiniz uzun
olsun
Гущэпс быдэ Тхьэм фхуищl. --- Aranızdaki bağı Tanrı
güçlendirsin.
Kızı evlenene , gelin gönderen aileye;
Лъэдакъэ махуэ Тхьэм къыфхущигъанэ -- Aydın geleceğe
gitmiş olanlardan etsin
Зыхэхьам Тхьэм яхигъэзагъэ. -- Girdiği aileye uyumlu
olmayı nasip etsin.
Зыхэхьам Тхьэм щигъэтынш. -- Tanrı girdiği ailede
rahat yaşama nasip etsin.
Gelini alan, gelin gelen aileye;
Лъапэ махуэ къыфхишияуэ Тхьэм жиlэ.
------------- Aydın kişi olarak ailenize girmiş
olmasını Tanrıdan diliyorum.
Фызэрхуейуэ Тхьэм къыфхущlигъэкl. -- İstediğiniz
gibi çıkmasını diliyorum.
Акъылэгъу Тхьэм къывдищl. -- Akıl birliği içerisinde
olmasını diliyorum.
Her iki aileye birlikte iyi dilek dilemek gerekiyor
ise
Благъэ захуэмахуэ Тхьэм фищl.
-- Akrabalığınızın birbirinize açık ve içten samimi
olmasını Tanrıdan diliyorum.
Фи блэгъагъэр Тхьэм кlыхь ищl. -- Tanrı
akrabalığınızı uzun kılsın.
Damat veya geline arkadaşlarının söyleyeceği sözler
Пlэщхьагъ махуэ Тхьэм пхуищl.
-- İçten samimi yastık arkadaşlığınızın olmasını
Tanrıdan diliyorum.
Тхьэм гу зыщывигъахуэ. -- Birlikte mutluluğa
eresiniz.
Doğan çocuk için
Тхьэм гъащlэ кlыхь ищl. -- Tanrı uzun ömürlü kılsın
Тхьэм насыпыфlэ ищl. -- Tanrı kısmetli kılsın
Ölümlerde başsağlığı olarak;
Тхьэм фщимыгъэгъупщэкlэ. -- Tanrı unutturmasın.
Зыдэкlуам Тхьэм щигъэтынш. -- Gittiği yerde Tanrı
kolaylık versin.
Дунейкlэ къемыхъуэпсэн Тхьэм ищl. -- Tanrı onu
dünyaya imrendirmesin.
Ар фщызгъэгъупщэн Тхьэм фимгъэлъагъукlэ.--
Unutturacak acı yaşatmasın.
Тхьэм рахьмэт дахэ кърит. -- Tanrı rahmet etsin
Eğer cenaze töreninde bulunulamamış ise sonradan
başsağlığı verilmesi gerekiyor olabilir. Başsağlığı
karşılaşıldığında verileceğinden
Лажьэр жьы хъукъым. -- Ölümün eskisi olmaz.
denilir ve sonra başsağlığı yukarıdaki cümlelerle
gerçekleştirilir.
Başsağlığı buluşması veya törenlerinde el tutuşması
bu kültürün yapısına uymadığının özellikle
unutulmaması gerekir.
Diğer buluşmalarda ise büyük elini uzatmadıkça el
tutma çabasına küçüğün girmesi de uygun düşmez.
Büyük olan el tutmak istiyor ise hareketi yapacak
olan büyüktür. Küçük gözetmek ve büyük olanın
hareketine göre icabet etmek durumundadır.
Къуажэхэм зы унэ lухьахэм япэ тlэкlу загъэпскэlурт.
----- lхьхьу, lухьхьу жаlэурэ.
Иужькlэй
----- Еей фыщlэсхэ, жаlэурэ, тlэкlуи lэуэлъауэ
ящlурэ lухьэхэрт.
Иужькlэй е бжэм е куэбжэм теуlэхэрт.
Езгъэблэгъэн зыгуэрхэр къыщlэкlмэ фlэхъус ирахыурэ
еблагъэхэрт.
Мы lухьэкlэм куэд къегъэлъагъуэ.
Мыхъун зыгуэр уlумыуэным теухуауэ.
-----------------------------------------
Уридыхьэшхын зыгуэрхэри къэмыхъуу щыттэкъым.
Анзурей къуажэ зы лlы гуэр и хьэсэм щылажьэу итт.
И зы гъунэгъуи Тхьэм иещlэ сыт и lуэхугъуэми
Езым и хьэсэм кlуэ къэкlуэжурэ тlо щэ блэкlащ
къыблэкlыжащ.
Зэй фlэхъус кърихакъым.
Сыт щlэгупсысми.
Ищхьэр щlэгуауэ блэкlащ къыблэкlыжащ.
Махуэр щыхэкlуатэм мы хьэсэм итым и щхьэгъусэр
къэкlуащ.
Илlым гъуэмылэ тlэкlу къыхихьри.
Зэлl Зэфыз зыбгъэдэсу шысхэу я гъунэгъур аргуэру и
хьэсэмкlэ
Кlуэуэ щыблэкlым гу къалъитауэ къыщlэкlынти.
Ищхьэр къиlэтри
--- Сэламун гlэлейкум жиlэри фlэхъус къарихащ.
Фlэхъусым мыбы зыри щыпимыдзыжым и щхьэгъусэм
--- lэнна фlэхъус къуихащ сыт къыщlыlомыхыр жиlащ.
--- Къеlызмыхын уэлехьи. Уэ къеlых. Уэращ фlэхъус
зрихар.
--- lэнна ар хъурэ, дауэ сэ къызихыу.
--- Уэлехьи мэхъум сыт щlэмыхъунур.
Нобэ лъандэрэ пщlэ блэкlащ къыблэкlыжащ фlэхъус
къызихакъым.
Иджы фlэхъус къызехыр. Жиlэри къыпидзэжащ.
----------------------------------------------
Лэжьыгъэр зыхэзылъхьар Щокъул Илхьэнщ. |
......................................................................................................................................... |
1.Ders
2.Ders
3.Ders
4.Ders
5.Ders
6.Ders
7.Ders
8.Ders
9.Ders
10.Ders |
11.Ders
12.Ders
13.Ders
14.Ders
15.Ders
16.Ders
17.Ders
18.Ders |
19.Ders
20.Ders
21.Ders
22.Ders
23.Ders
24.Ders
25.Ders |
26.Ders
27.Ders 28.Ders
29.Ders
30.Ders |
......................................................................................................................................... |
|