DİL EĞİTİMİ     4. Ders SHOQUL İlhan Aydemir ......................................................................................................................................... ......................................................................................................................................... ЕПЛlАНЭ ГУКЪИНЭ DÖRDÜNCÜ DERS Adigebze de dilin ses dili olması nedeniyle sesler aynı zamanda birer sözcüktürler. Birkaç sesten oluşan sözcükler aslında ifade ettiği şeyi anlatan dizili sözcüklerdir. Bu nedenle her sesin anlatmak istediğine seslerin anlamlarından  gidilebilir. Seslerin hangi kurallara göre işlediği de sesler anlaşıldıkça kendini ortaya  koyar. Cümleler genel olarak karmaşık gibi görünse de onun nedeni dil değildir. Bizim kök kelime dil öğrenimine şartlanmışlığımız ile ilgilidir.Basit bir örnek olması bakımından mesela at sözcüğünü ele alalım. At ama nereye atalım. Altına üstüne yanına yere bir çoğulun içine veya bir çevirmenin içine gibi detaylar ses yani  sözcük olarak birleşir ve yeni sözcük oluşur. Kısaca açıklama yapılmış olur. Buradan da anlaşılacağı üzere telaffuz önem arzeder. Telaffuzu ses çıkışları  çok iyi çalışılmadan ifade etmek mümkün görünmez. En ufak ses farklılıkları  sözcüğün anlamını değiştirir. Дж дж -- Türkçe c sesi ile aynı sesi verir, cı diye okunur. джы джэ джа джанэ джабэ джыдэ джэд шэмэдж шэдж бзаджэ бзаджэнаджэ джы -- oku джыдэ -- nacak джанэ -- gömlek еджэн -- birini çağırmak еджэн -- okumak джабэ -- yamaç джэд -- tavuk шэдж -- derin olmayan бзаджэ -- yaman ( dili kırıcı olan) Дз дз -- dz seslerinin bileşeni şeklinde bir sestir, dzı şeklinde okunur, ses öğreticiden alınmalıdır. дзы дзэ дза дзу бадзэ дэдзэ идзэ хэдз нэдз быдз зыщыдзэ дэдзей тедзэ пыдзэ дзэ -- ordu дзэ -- diş дзы -- at (emir) бадзэ -- sinek зэрыдзэн -- düğümlemek дзажэ -- kaburga псыдзэ -- sel дзахъэ -- seyrek dişli сэ -- bıçak дзасэ -- şiş Г г -- Türkçe g sesi ile aynıdır, gı diye okunur , bu dilde bu sesin geçtiği sözcükler yoktur. Diğer dillerden giren sözcükleri yazmak için kullanılır. Гу гу -- gu tek ses birbirine ulanmış şekildedir, guı diye okunur. гу гуэ гуа гуапэ гуанэ пагуэ дагуэ нагуэ джэгу гуэгуш гукъинэ гумахэ гуэдз гу -- kalp гуэ -- keskin olmayan, sivri olmayan гуапэ -- mutluluk гуауэ -- mutsuzluk пагуэ -- ucu küt olan нагуэ -- gözleri iyi görmeyen джэгу -- oyun, düğün гукъинэ -- ders , alınması gereken ibret, hatırlanması gerekli şey гумахэ -- yufka yürekli гуэдз -- buğday l -- Kendisi herhangi bir sesi göstermez. Önüne geldiği sesli harfleri kesik ve kısa okutur. Sonuna geldiği sessiz harfleri de ezik okutur. lу lэ lа lы lуэрыlуатэ lуданэ lупэ lунэ lудэ гушыlэ жыlэ жаlэ жеlэ пыlэ lэнэ lэдэ lу -- ağız lданэ -- iplik lущабэ -- hoş, yumuşak sesli lупэ -- dudak lуэрыlуатэ -- söylene gelen hikayeler . Sözlü edebiyat. гушыlэ -- şaka lэнэ -- masa lэдэ -- kerpeten пыlэ -- şapka жыlэ -- söyle жеlэ -- söylüyor жаlэ -- söylüyorlar жиlащ -- söyledi жаlащ -- söylediler Мыр джыдэщ. -- Bu nacaktır. Ар жанщ. -- O keskindir. Джыдэр жан хьэмэ дзагуэ? -- Nacak keskin mi yoksa kör mü? Дзагуэщ. -- Kör. (keskin değil) Динэ и набдзэхэр сыту дах -- Dinenin kaşları ne güzel. Динэ идзэхэри дахэщ. -- Dine'nin dişleri de güzeldir. Хэт и набдзэхэр дахэ? -- Kimin kaşları güzel? Динэ и набдзэхэр дахэщ. -- Dine nin kaşları güzeldir. Мыр сыт? -- Bu nedir? Ар джэдщ. -- O tavuktur. Мыр хэт и джэд? -- Bu kimin tavuğu? Ар нанэ и джэдщ. -- O ninenin tavuğudur. Динэ джэдхэр джэдэщым шэ. -- Dine tavukları kümese götür. Мыр lэнэщ. -- Bu masadır. lэнэр дахэщ. -- Masa güzeldir. Уэ анэшхуэ уиlэ? -- Senin büyük annen var mı? Анэшхуэи адэшхуэи си!эщ. -- Büyükannem de büyükbabam da var. Динэ уи анэшхуэр дэнэ щыlэ? -- Dinenin büyükannesi nerede? Хадэм итщ. -- Bahçede. Динэ, уи адэр дэнэ щыlэ? -- Dinenin babası nerede? Бжэlупэм lутщ. -- Kapının önünde. Мыр мыlэрысэщ. -- Bu elmadır. Мыlэрысэр сыту дахэ. -- Elma ne güzel. Мыlэрысэр сыту ин. -- Elma ne büyük. Сыту инушхуэ. -- Ne kadar kocaman. Мы мыlэрысэхэр хэт и мыlэрысэ? -- Bu elmalar kimin elması? Ахэр Нэжан и мыlэрысэхэщ. -- Onlar Nejan'ın elmalarıdır. Ben İstanbulda okuyorum. Сэ Истанбул сыщоджэ. Уэ Истанбул ущоджэ. Ар Истанбул щоджэ Дэ Истанбул дыщоджэ. Фэ Истанбул фыщоджэ Ахэр Истаебул щоджэхэ. Ben İstanbulda okudum Сэ Истанбул сыщеджащ Уэ Истанбул ущеджащ. Ар Истанбул щеджащ Дэ Истанбул дыщеджащ Фэ Истанбул фыщеджащ Ахэр Истанбул щеджахэщ. Ben İstanbulda okuyacağım. Сэ Истанбул сыщеджэнущ. Уэ Истанбул ущеджэнущ. Ар Исьанбул щеджэнущ. Дэ Истанбул дыщеджэнущ. Фэ Истанбул фыщеджэнущ. Ахэр Истанбул щеджэнухэщ. Ben İstanbulda okurum. Сэ Истанбул сыщеджэнщ. Уэ Истанбул ущеджэнщ. Ар Истанбул щеджэнщ. Дэ Исьанбул дыщеджэнщ. Фэ Истанбул фыщеджэнщ. Ахэр Истанбул щеджэнхэщ. Мазэ дэнэ щеджэрэ?----- Maze nerede okuyor? Ар Истанбул щоджэ. ------O İstanbulda okuyor. Уэ дэнэ ущеджэрэ? ----- Sen nerede okuyorsun? Сэ Анкара сыщоджэ. ----- Ben Ankarada okuyorum. Burada açıkça görüldüğü gibi isimlerin de olmak de okumak gibi durumları fiil başına gelen щ ön eki ile veriliyor. Мыlэрысэр дэнэ щыпшха? -- Elmayı nerede yedin? Хадэм щысшхащ. ------------ Bahçede yedim. Мы усэ дахэр дэнэ щыптха?-- Bu güzel şiiri nerede yazdın? Унэм щыстхащ. ------------------ Evde yazdım. Шей дефэн?-------------------------- Çay içermiyiz? Дефэнщ. ------------------------------ İçeriz. Дэнэ дыщефэн? ------------------ Nerede içeriz? Унэм дыщефэнщ. -------------- Evde içeriz. Хадэм дыщефэнщ. ----------- Bahçede içeriz. Шей фефэн? ---------------------- Çay içermisiniz? Дефэнщ. ---------------------------- İçeriz. Дэнэ фыщефэн? ----------------- Nerede içersiniz? Унэм дыщефэнщ.--------------- Evde içeriz. Дэнэ ущытхэрэ? -------------- Nerede yazıyorsun? lэнэм сыщотхэ.-----------------Masada yazıyorum. Фышхэн? ------------------------------Yemek yermisiniz? Дышхэнщ. ---------------------------Yeriz. Дэнэ фыщышхэн? ----------------Nerede yersiniz? lэнэм дыщышхэнщ. -------------Sofrada (masada ) yeriz. Сэ си мыlэрысэр lэнэм щысшхынущ.- Ben elmamı masada yiyeceğim. Уэ щэ? ---------------------------------------------- Ya sen? Сэри lэнэм щысшхынущ. -------------------Ben de masada yiyeceğim. Сэ хадэм щысшхынущ.--------------------- Ben bahçede yiyeceğim. Мыlэрысэ пшха?--------------------Elma yedin mi? Мыlэрысэр пшха?------------------Elmayı yedin mi? Уи мыlэрысэр пшха?---------------Elmanı yedin mi? Уи мыlэрысэхэр пшха?-----------Elmalarını yedin mi? Мыlэрысэ дахэ пшха? -------------Güzel elma yedin mi? Мыlэрысэ дахэр пшха? -----------Güzel elmayı yedin mi? Уи мыlэрысэ дахэр пшха?--------Güzel elmanı yedin mi? Уи мыlэрысэ дахэхэр пшха?-----Güzel elmalarını yedin mi? Сшхащ. ----------------------------------Yedim. Мыlэрысэ шхы. -------- Elma ye. Шей ефэ. ------------ Çay iç. Шэ ефэ. --------------- Süt iç. Псы ефэ. -------------- Su iç. Мыlэрысэр умышх. ----------- Elma yeme. Мы мыlэрысэр умышх.-------- Bu elmayı yeme. Шей уемыфэ. ---------------- Çay içme. Шейр уемыфэж. ----------- Çayı içip bitirme. Мыlэрысэр умышхыж. -------- Elmayı yiyip bitirme. Мыlэрысэр Данэ ишхыжащ.----- Elmayı Dane yiyip bitirdi. Псынэм псы дыщефэн? -------- Gözeden su içelim mi? Дыщефэнщ. ---------------- İçelim.( orada ) Хадэм мыlэрысэ щытшхын?------ Bahçede elma yiyelim mi? Щытшхынщ. ------------ Yiyelim. Щыфшх. ----------------- Yiyin.( Orada) Шей фефэ. ------------ Çay için. Шэ фефэ. ------------ Süt için. Псы фефэ. ------------ Su için. Мыlэрысэ фшхы. --------- Elma yiyin. Мыlэрысэ зырыз фшхыж. ------- Birer elma daha yiyin. Шей зырыз фефэж. ------- Birer çay daha için. п -- harfi önü ucu ifade eder дз-- harfi de atmayı takmayı anlatır пыдзэ-- ucuna tak пыдз -- ucunda takılı olan şeyi ucundan at Мыlэрысэр Данэ хуэдз. -------- Elmayı Daneye at. Мыlэрысэр хадэм идзэ. ------- - Elmayı bahçeye at.(içine) Мыlэрысэр хадэм идз.--------- - Elmayı bahçeden at.(içinden) Нанэ шей хуэхь.-------------------- Nineye çay götür. Дадэ мыlэрысэ хуэхь.------------ Dedeye elma götür. Уи анэм псы хуэхь.----------------- Annene su götür. Данэй шэ хуэхь.-------------------- Daneye de süt götür. Сэр lэнэм тедзэ. --------------------- Bıçağı masaya at.(üzerine) Сэр lэнэм тедз. ----------------------- Bıçağı masadan at.(üzerinden) Telaffuzları iyi öğrenilmesi gereken anlamları ileride kendiliğinden anlaşılacak sözcükler тедз тедзэ идз идзэ дэдз дэдзэ хэдз хэдзэ щыдз щыдзэ lудз lудзэ тедза идза ядза падза хуадза щадза дадза иридза иредзэ тридза тредзэ гуапэ гуанэ гуащэ пагуэ нагуэ дагуэ фагуэ дзагуэ   ......................................................................................................................................... 1.Ders      2.Ders      3.Ders      4.Ders      5.Ders      6.Ders      7.Ders      8.Ders      9.Ders      10.Ders 11.Ders      12.Ders      13.Ders      14.Ders      15.Ders      16.Ders      17.Ders      18.Ders  19.Ders      20.Ders      21.Ders      22.Ders      23.Ders      24.Ders      25.Ders       26.Ders      27.Ders    28.Ders      29.Ders      30.Ders .........................................................................................................................................