ТlОЩlРЭ ЕЯНЭ ГУКЪИНЭ
YİRMİ SEKİZİNCİ DERS
Direkt olarak. Şahısların eylemi olarak.
Тхэ – Yazıyor olmak.
Тха – Yazmış olmak. ( sıfat )
Тхэн – Yazacak durumda olmak.
İndirekt. Bir şeyi
yazmak olarak.
Тхы – Yaz emri. Ona onu yaz emri.
Тх – Yazıyor olmak.
тха – Yazmış olmak. ( Sıfat )
Тхын – Bir şeyi yazacak olmak.
Тхыгъэ – Yazılı metin.
Bu konu şu şekilde anlatılabilir. Ben gidiyorum.
Cümlesinde giden kendi şahıstır. Başkası ile ilgisi,
her hangi bir nesne ile ilişiği yoktur. Ben
götürüyorum. Cümlesi düşünülür ise gidenden başka
esas konu götürülen şey ile ilgilidir. Birinci cümle
şahsın veya nesnenin yaptığı eylem, ikinci cümlede
dolayılı olarak şahsın veya nesnenin diğer şahsa
veya nesneye yaptırdığı konu bahsimiz oluyor.
Çekimlenmeleri de farklı yapılarda oluşuyor.
Şimdi birinci tür cümleyi örneklendirelim; eylem
olarak
Сэ сотхэ. – Ben yazıyorum.
Уэ уотхэ. – Sen yazıyorsun.
Ар матхэ. – O yazıyor.
Дэ дотхэ. – Biz yazıyoruz.
Фэ фотхэ. – Siz yazıyorsunuz.
Ахэр матхэхэ. – Onlar yazıyorlar.
Сэ сытхащ. -- Ben yazdım.
Уэ утхащ. – Sen yazdın.
Ар тхащ. – O yazdı.
Дэ дытхащ. -- Biz yazdık.
Фэ фытхащ. – Siz yazdınız.
Ахэр тхахэщ. – Onlar yazdılar.
Сэ сытхэнщ. – Ben yazarım.
Уэ утхэнщ. – Sen yazarsın.
Ар тхэнщ. – Onlar yazarlar.
Дэ дытхэнщ. – Biz yazarız.
Фэ фытхэнщ. – Siz yazarsınız.
Ахэр тхэнхэщ. – Onlar yazarlar.
Сэ сытхэнущ. – Ben yazacağım.
Уэ утхэнущ. – Sen yazacaksın
Ар тхэнущ. – O yazacak.
Дэ дытхэнущ. – Biz yazacağız.
Фэ фытхэнущ. – Siz yazacaksınız.
Ахэр тхэнухэщ. – Onlar yazacaklar.
Sanırım şahıs eklerinin oluşumlarını,
Сэ, уэ, ар, дэ,фэ,ахэр
fiile eklemlenişlerine dikkat ettiniz.
Сы, у, . , ды, фы, . Şeklinde oluşmaktadır.
Şimdi de ikinci tür fiile bakalım; bir şeyi yazmak
olarak
Сэ сотх. – Ben yazıyorum.
Уэ ботх. – Sen yazıyorsun.
Абы иетх. – O yazıyor.
Дэ дотх. – Biz yazıyoruz.
Фэ фотх. Siz yazıyorsunuz.
Абыхэм иатх. ( ятх. ) Onlar yazıyorlar.
Сэ стхащ. – Ben yazdım.
Уэ птхащ. – Sen yazdın.
Абы итхащ. – O yazdı.
Дэ ттхащ. -- Biz yazdık.
Фэ фтхащ. – Siz yazdınız.
Абыхэм иатхащ.( ятхащ ) – Onlar yazdılar.
Сэ стхынщ. – Ben yazarım.
Уэ птхынщ. – Sen yazarsın.
Абы итхынщ. -- O yazar.
Дэ ттхынщ. – Biz yazarız.
Фэ фтхынщ. – Siz yazarsınız.
Абыхэм иатхынщ.( ятхынщ ) Onlar yazarlar.
Сэ стхынущ. -- Ben yazacağım.
Уэ птхынущ. Sen yazacaksın.
Абы итхынущ. – O yazacak.
Дэ ттхынущ. -- Biz yazacağız.
Фэ фтхынущ. – Siz yazacaksınız.
Абыхэм иатхынущ. (ятхынущ ) Onlar yazacaklar.
Şahısların ve şahıs eklerinin nasıl oluştuğuna
sanırım dikkat ettiniz.
Bu çekimlerin başında yazdığın şeyin ne olduğu
gelmektedir.
Ya bilinen bir şeydir veya ne ise o gelmek
durumundadır.
Усэр сэ сотх.
Şiiri ben yazıyorum. Gibi.
Романыр уэ птхынущ.
Romanı ben yazacağım. Gibi.
Сэ, уэ, абы, дэ, фэ, абыхэм
Fiil başına gelen şahıs eklerini de sanırım
gördünüz.
С veya з, у veya б veya п, и veya иэ (е )veya ие,
д veya т, в veya ф , а veya иа veya я
Bu şahıs ekleri fiil başlarına sesleri gür, basık,
ezik durumlarına göre gelir.
Eylem olarak yemek; шхэн
Сошхэ. – Yiyorum.
Уошхэ. – Yiyorsun.
Машхэ. – Yiyor.
Дошхэ. – Yiyoruz.
Фошхэ. – Yiyorsunuz.
Машхэхэ. – Yiyorlar.
Bu şimdi yapılan eylemin belirtilişi özel bir söylem
gösteriyor.
Сы, у, ма, ды, фы, ма – хэ.
Üçüncü şahıslar bu şimdiki olumlu söylem dışında
şahıs eki almıyor.
Bu tür fiillerin çok açık farklılığı da fiil
çekiminde üçüncü şahıslar ма ile başlıyor ise o fiil
birinci tür fiillerden olduğu açıkça belli olur. Bu
fiillerin olumsuz, olumsuz soru, olumsuz soru ve
diğer zamanlar ile ilgili tüm şekillerdeki aldığı
şahıs ekleri aynıdır. Сы, у, . , ды, фы, . – хэ.
Шха – yemek yemiş olan
Сы Илхьэнщ.-- İlhan’ım.
Сы Заферщ. – Zafer’im
Сы Аднанщ.-- Adnan’ım
Хужь – Beyaz.
Сыхужьщ.—Beyazım.
Щхъуантlэ – Yeşil.
Сыщхъуантlэщ. – Yeşilim.
Егъэджакlуэ – Öğretmen.
Сыегъэджакlуэщ. – Öğretmenim.
Цlыху – İnsan.
Сыцlыхущ. – İnsanım.
Сышхащ. – Yedim.Yemiş olanım.
Ушхащ. – Yedin.
Шхащ. – Yedi.
Дышхащ. – Yedik.
Фышхащ. – Yediniz.
Шхахэщ. – Yediler.
Bir şeyi yemek olarak; ilk sözcük olarak yenilen
nesnenin adı gelir veya bilinen malum şey ise
gelmezse de o anlaşılacaktır. Yediğin şey.
Мыlэрысэр сэ сшхащ. – Elmayı ben yedim.
Мыlэрысэр уэ пшхащ. – Elmayı sen yedin.
Мыlэрысэр абы ишхащ. – Elmayı o yedi.
Мыlэрысэр дэ тшхащ. – Elmayı biz yedik.
Мыlэрысэр фэ фшхащ. – Elmayı siz yediniz.
Мыlэрысэр абыхэм яшхащ. – Elmayı onlar yediler.
Мыlэрысэр сшхащ. – Elmayı yedim.
Мыlэрысэр пшхащ. – Elmayı yedin.
Мыlэрысэр ишхащ. – Elmayı yedi.
Мыlэрысэр тшхащ. – Elmayı yedik.
Мыlэрысэр фшхащ. – Elmayı yediniz.
Мыlэрысэр яшхащ. – Elmayı yediler.
Мыlэрысэр абы ишхащ. – Elmayı o yedi.
Мыlэрысэр Зафер ишхащ. – Elmayı Zafer yedi.
Eğer cümle başında sözü edilen bir şey var ise bu
ikincil yapıyı gerektirir.
Şahıslar ар olan sıralama i ( р ) halindedir.
Şahıslar абы olan sıralama e ( м ) halindedir.
Veya belirteç dirler. Arapçadaki ( el ) veya
İngilizcedeki ( the )
Bir sıfatı olmak büyümek, güzel olmak хъун ile
yapılır.
Ин сохъу. – Büyüyorum.
Ин уохъу. – Büyüyorsun.
Ин мэхъу.—Büyüyor.
Ин дохъу. – Büyüyoruz.
Ин фохъу. – Büyüyorsunuz.
Ин мэхъухэ. – Büyüyorlar.
Дахэ сыхъуащ. – Güzel oldum.
Дахэ ухъуащ. – Güzel oldun.
Дахэ хъуащ. – Güzel oldu.
Дахэ дыхъуащ. – Güzel olduk.
Дахэ фыхъуащ. – Güzel oldunuz.
Дахэ хъуахэщ. – Güzel oldular.
Щэныфlэ сыхъунщ. – Güzel ahlak sahibi oldum.
Щэныфlэ ухъунщ. – Güzel ahlak sahibi oldun.
Щэныфlэ хъунщ. – Güzel ahlak sahibi oldu.
Щэныфlэ дыхъунщ. – Güzel ahlak sahibi olduk.
Щэныфlэ фыхъунщ. – Güzel ahlak sahibi oldunuz.
Щэныфlэ хъунхэщ. – Güzel ahlak sahibi oldular.
Щхьэзэ сыхъуат. – Deli olmuştum.
Щхьэзэ ухъуат. – Deli olmuştun.
Щхьэзэ хъуат. – Deli olmuştu.
Щхьэзэ дыхъуат. – Deli olmuştuk.
Щхьэзэ фыхъуат. – Deli olmuştunuz.
Щхьэзэ хъуахэт. – Deli olmuşlardı.
Егъэджакlуэ сыхъунут. – Öğretmen olacaktım.
Егъэджакlуэ ухъунут. – Öğretmen olacaktın.
Егъэджакlуэ хъунут. – Öğretmen olacaktı.
Егъэджакlуэ дыхъунут. – Öğretmen olacaktık.
Егъэджакlуэ фыхъунут. – Öğretmen olacaktınız.
Егъэджакlуэ хъунухэт. – Öğretmen olacaklardı.
Лъагъугъуафlэ сыхъунт. – Sevimli olurdum.
Лъагъугъуафlэ ухъунт. – Sevimli olurdun.
Лъагъугъуафlэ хъунт. – Sevimli olurdu.
Лъагъугъуафlэ дыхъунт. – Sevimli olurduk.
Лъагъугъуафlэ фыхъунт. – Sevimli olurdunuz.
Лъагъугъуафlэ хъунхэт. – Sevimli olurlardı.
Yapmak -- щlын
Bir şeyi yapmak olduğundan ikinci tür çekime girer.
Шхын сщlащ. – Yemek yaptım.
Шхын пщlащ. – Yemek yaptın.
Шхын ищlащ. – Yemek yaptı.
Шхын тщlащ. – Yemek yaptık.
Шхын фщlащ. – Yemek yaptınız.
Шхын ящlащ. – Yemek yaptılar.
Birine veya bir nesneye yaptırmak гъэ ön eki ile
yapılır.
Гъэлэжьэн – Çalıştırmak.
Гъэпщэфlэн – Yemek yaptırmak.
Гъэгъун – Kurutmak.
Гъэутхъуэн – Bulandırmak. ( suyu )
Гъэфlэн – Nazlamak.
Гъэшхэн – Yemek eylemini yaptırmak.
Гъэжьэн – Pişirmek.
Birine veya bir nesneye, kendine bir şey yaptırmak.
Зыгъэпсэхун. – Dinlenmek .( kendini dinlendirmek )
Зыгъэгъущын. -- Kurulanmak
Зыгъэщlэрэщlэн. – Süslenmek.
Зыгъэгусэн. – Küsmek.
Зыгъэпскlын. – Yıkanmak. ( banyo yapmak )
Зытхьэщlын. – Yıkanmak. ( el yüz yıkamak)
Şimdi bu birinci tür ve ikinci tür fiilleri
listeleyelim.
Birinci tür fiiller, şahsın veya nesnenin eylemi
olan söylemler.
İkinci tür fiiller ise diğer bir şahsı veya bir
nesneyi dahil eden fiiller.
Бэуэн – nefes almak –-- гъэбэуэн -- birine nefes
aldırmak
Плъэн -- bakmak –-- еплъын – bir şeye bakmak
Дэlуэн -- dinlemek –-- едэlуэн – bir şeyi dinlemek
Дэlуэн – dinlemek – --гъэдэlуэн – birine dinletmek
Щэlун – sayıklamak ---- гъэщэlун – birini
sayıklatmak
Мэхын – bayılmak – --гъэмэхын -- bayıltmak
Жейн -- uyumak –-- гъэжейн – birini uyutmak
Щхьэукъуэн -- uyuklamak – гъэщхьэукъуэн --
uyuklatmak
Псэлъэн – konuşmak –-- гъэпсэлъэн – konuşturmak
Псэлъэн – konuşmak –-- епсэлъэн – biriyle konuşmak
Псэлъэн – konuşmak –-- къэупсэлъын -- bir konuda
konuşmak
Хуэбэн -- ısınmak – --гъэхуэбэн – bir şeyi ısıtmak
Пlыщlэн – üşümek –-- гъэпlыщlэн – birini üşütmek
Ужьыхын – soğumak –-- гъэужьыхын -- soğutmak
Бэмпlэн -- bunalmak –-- гъэбэмпlэн -- bunaltmak
Гузэвэн -- meraklanmak –-- гъэгузывэн --
meraklandırmak
Дыхьэшхын -- gülmek –-- гъэдыхьэшхын -- güldürmek
Дыхьэшхын -- gülmek –-- щыдыхьэшхын -- birine gülmek
Гъын – ağlamak – гъагъын --– ağlatmak
Гъын – ağlamak – гъейн --– bir şeye ağlamak
Гъуейн – ağlamak ---- гъэгъуейн -- ağlatmak
Пыхьэн -- ağlamak --– гъэпыхьэн -- ağlatmak
Гъуэхъуэн – çok yüksek sesle ağlamak -- гъэгъуэхъуэн
Пырхъын – horlamak ---- гъэпырхъын - horlatmak
lущэщэн – fısıldamak --– гъэlущэщэн -- fısıldatmak
lущэщэн -- fısıldamak --– еlущэщэн – birine
fısıldamak
Щхьэрывэн – gevezelk yapak – гъэщхьэрывэн --
yaptırmak
Гъуэлъын – yatmak –-- гъэгъуэлъын-- yatırmak
Тlысын -- oturmak –-- гъэтlысын --oturtturmak
Тэджын – kalkmak –-- гъэтэджын -- kaldırmak
Увын – dikey durmak --– гъэувын – dikey durdurmak
Кlуэн -- gitmek –-- гъэкlуэн -- göndermek
Гупсысэн -- düşünmek –-- гъэгупсысэн -- düşündürmek
Гупсысэн – düşünmek –-- егупсысын – bir şeyi
düşünmek
Щэтэн – yayılmak –-- гъэщэтэн – yayıltmak (oturuş )
Кlуэтэн – ( biraz öteye ) kaymak – гъэкlуэтэн --
kaydırmak
Жэн – koşmak –-- гъэжэн – birini koşturmak
Лъэн – buruşmak –-- гъэлъэн -- buruşturmak
Лълъэн – atlamak –- гъэлълъэн – atlatmak ( sıçratmak
)
Лълъейн -- sıçramak --– гъэлълъейн – sıçratmak
Пкlэн -- atlamak --– гъэпкlэн – atlatmak ( uzun
atlama )
Бэкъуэн – adım atmak --– гъэбэкъуэн – adım attırmak
Гуфlэн -- sevinmek --– гъэгуфlэн -- sevindirmek
Уэн – yıkılmak --– гъэуэн – yıkmak ( bir tarafa )
Уэн -- vurmak --– еуэн – birine vurmak
Уэн – vurmak --– егъэуэн birini birine vurdurmak
Зэуэн – savaşmak –-- гъэзэуэн – savaştırmak
Зэуэн – savaşmak --– езэуэн -- birine savaşmak
Лъхуэн – doğurmak ---- гъэлъхуэн – birine doğurtmak
Тlэсхъэн -- gevşemek --– гъэтlэсхъэн -- gevşetmek
Пщын -- sürünmek –-- гъэпщын -- süründürmek
Пщэфlэн – yemek yapmak ---- упщэфlын – bir yemek
türü yapmak
Тхьэщlэн – (eylem bulaşık) yıkamak --– тхьэщlын –
bir şeyi yıkamak
Лъэсэн – Tanelileri yıkamak ( eylem adı) лъэсын—Bir
şeyi yıkamak
Лъэlуэн – yalvarmak --– гъэлъэlуэн – yalvartmak
Лъэlуэн -- yalvarmak –-- елъэlун – birine yalvarmak
Хъун -- olmak –-- гъэхъун -- oldurmak
Бжьыбжьын – iğnelenmek ---- гъэбжьыбжьын
Плъын -- kızmak ( demir gibi ) --– гъэплъын—kızdırmak
( fırını )
Губжьын – kızmak ( duygu) --– гъэгубжьын --
kızdırmak
Губжьын – kızmak --– хуэгубжьын – birine kızmak
Вэн – kaynamak –-- гъэвэн – kaynatmak ( pişirmek )
Вын – erimek –-- гъэвын -- eritmek
Жьэн – kızarmak --– гъэжьэн -- kızartmak
Дэуэн – davacı olmak – едэуэн – birine davacı olmak
Жэбзэн – (su ) temizlenmek – гъэжэбзэн – temizletmek
Гъутхьэн – işemek –- гъэгъутхьэн -- işetmek
Гъущын – kurulanmak -– гъэгъущын -- kurulatmak
Гъун – kurumak –-- гъэгъун -- kurutmak
Упсыфын – ıslanmak –-- гъэупсыфын – ıslatmak
Уцlынын -- cıvımak --– гъэуцlынын -- cıvıtmak
Удырэщхъун – uyuşmak – гъэудырэщхъун -- uyuşturmak
Упщlэн -- sormak --– щlэупщlэн – birini sormak
Пщlэн -- çapalamak --– гъэпщlэн -- çapalatmak
Тlэн – bellemek –-- къэтlын –( toprağı ) bellemek
Пщlыпщlын – yıldızlanmak parıldamak -- гъэпщlыпщlын
Пlэрэпlэн – ( göz )oynamak -- гъэупlэрэпlэн --
oynatmak
Бзэрэбзэн -- ---- гъэбзэрэбзэн
Джэн – çağrı yapmak --– еджэн -- birini çağırmak
Пхъуэн – aniden dalmak uzanıp alma hareketi --
епхъуэн
Пхъуэн ---- гъэпхъуэн
lэпхъуэн -- göçmek – гъэlэпхъуэн – göçürmek
Узын – ağrımak –-- гъэузын -- ağrıtmak
Лlэн -- ölmek ---- гъэлlэн -- öldürmek
Тхьэусыхэн – şikayet etmek -- гъэтхьэусыхэн
Тхьэусыхэн – хуэтхьэусыхэн – birine şikayet etmek
Лъэтэн – uçmak – гъэлъэтэн – uçurmak
Хъейн – kımıldamak – гъэхъейн -- kımıldatmak
Кlэрэхъуэн—Dönmek -- гъэкlэрэхъуэн -- döndürmek
Джэрэзын -- Dönmek – гъэджэрэзын -- döndürmek
Джэлэн – yıkılmak – гъэджэлэн -- yıkmak
Бжэрэбжэн – söylenmek – гъэбжэрэбжэн -- söylendirmek
Бжэн – saymak – гъэбжэн – saydırmak
Бжэн – saymak – егъэбжын – bir şeyi saydırmak
Бзэн – biçmek – гъэбзэн – biçtirmek ( elbise )
Бзэн – biçmek – егъэбзын – biçtirmek ( elbise )
Гужьейн – telaşlanmak – гъэгужьейн -- telaşlandırmak
Лъэпlэстхъэн – çırpınmak – гъэлъэпlэстхъэн –
çırpındırmak
Лъэпхъэщэн – kurcalamak -- къэулъэпхъэщын
Ткlун – erimek – гъэткlун – eritmek
Щтын – donmak – гъэщтын – dondurmak
Щтэн -- ürkmek – гъэщтэн – ürkütmek
Щтэн – almak. Edinmek – къэщтэн – bir şeyi almak
Щтэн -- edinmek – егъэщтэн – edindirmek
Лъыхъуэн – aramak – гъэлъыхъуэн -- aratmak
Гъуэщэн – şaşırmak – гъэгъуэщэн – bir şeyi şaşırmak
Гуэшэн -- paylaşmak – гъэгуэшэн – birine
paylaştırmak
Гуэшэн – paylaşmak – гуэшын – bir şeyi paylaşmak
Кэн – çatlamak – гъэкэн -- çatlatmak
Къутэн – kırılmak – къутэн – kırılmak
Щэщэн – tuz buz olmak – гъэщэщэн—tuz buz etmek
Джэгун – oynamak – гъэджэгун -- oynatmak
Гушыlэн – şaka yapmak – гъэгушыlэн – şaka yaptırmak
(konuşmak )
Уэршэрын – sohbet etmek – гъэуэршэрын – sohbet
ettirmek
Хъуэпсэн – aşık olmak – ехъуэпсэн – birine aşık
olmak
Хъуэпскlын – şimşek çakmak -- гъэхъуэпскlын
Пскэн – öksürmek – гъэпскэн -- öksürtmek
Пыджэн – toslamak -- гъэпыджэн
Пlэскlуэн -- cimciklemek – гъэпlэскlуэн --
cimcikletmek
Пlэскlуэн -- cimciklemek – епlэскlун – birini
cimciklemek.
Пцlэн – mayalanmak – гъэпцlэн -- bir şeyi
mayalandırmak
Хъущlэн – kızgınlık söylemek – гъэхъущlэн --
söyletmek
Бэнэн – güreşmek – гъэбэнэн – güreştirmek
Бэнэн – havlamak – гъэбэнэн -- havlatmak
Фыщlэн – boğuşmak – гъэфыщlэн -- boğuşturmakn
Фыщlэн -- boğuşmak – ефыщlын – biriyle boğuşmak
Хущхьэн – esnemek – гъэхущхьэн – esnetmek
Фийн – ıslıklamak – щlэфиен – birinin peşinden
ıslıklamak
Фийн -- ıslıklamak – гъэфийн -- ıslıklatmak
lуэн – seslenmek – гъэlуэн – duyurmak
lуэн -- sapı sürmek ( gem ile veya tınaz mak )
гъэlуэн
Уфlейн – kirlenmek – гъэуфlейн -- kirletmek
Ушыбзэн – elemek – ушыбзын -- bir şeyi elemek
Ухуэнщlэн – eleme -- ухуэнщlын—bir şeyi elemek ( un
)
Кlыщтэн – savurmak – кlыщтэн -- savurmak
Кlыщтэн – savurmak – гъэкlыщтэн -- savurtturmak
Бияун – susmak – гъэбияун -- susturmak
Щэхуэн -- alışveriş – къэщэхун – bir şey satın almak
Щэхуэн – alışveriş – щэн – bir şey satmak
Щэхуэн -- alışveriş – ещэн – birine bir şey satmak
Тlэхъуэн – kaşınmak – етlэхъун – bir şeyi kaşımak
Убзэн – yalvarmak – гъэубзэн -- yalvartmak
Убзэн – yalvarmak – еубзэн – birine yalvarmak
Бзытхэн – tükürmek – гъэбзытхэн – birini tükürtmek
Бзытхэн – tükürmek – ебзытхын – bir şeye tükürmek
Лэжьэн – çalışmak – гъэлэжьэн – çalıştırmak
Лэжьэн – çalışmak – хуэлэжьэн – birine çalışmak
Лэжьэн – çalışmak – дэлэжьэн—biriyle çalışmak
Лъэщlэн – silmek – лъэщlын – bir şeyi silmek
Пlэнкlын – patlamak – гъэпlэнкlын -- patlatmak
Гъуэгъуэн – gürlemek – гъэгъуэгъуэн – gürletmek
Тхэн – yazmak – тхын – bir şey yazmak
Щхэн – yemek –шхын – bir şey yemek
Гъуэлъхьэн – kuluçkaya yatmak – гъэгъуэлъхьэн
Дийн – donmak – гъэдийн – dondurmak
Тхъэн – bir eli yağda bir eli balda olmak --гъэтхъэн
Щэкlуэн – avlanmak – ещэкlуэн -- bir şeyi avlamak
Утхынытхэн – dalgalanmak – гъэутхынытхэн --
dalgalandırmak
Кlуэсэн – kaçmak – гъэкlуэсэн – kaçırmak
Кlуэсэн – gizli ve sessiz bitmek – гъэкlуэсэн --
söndürmek
Кlуэдын – kaybolmak – гъэкlуэдын – kaybetmek
Гушхуэн – yüreklenmek – гъэгушхуэн – yüreklendirmek
Гумэщlэн – içli olmak – хуэгумэщlэн – birine
içtenlik davranışı
Тlыгъуэн – kal meyvenin tatlanması – гъэтlыгъуэн --
tatlandırmak
lущlэн – yontmak -- еlущlын – bir şeyi yontmak (
ağacı )
Шэсын – atlanmak – гъэшэсын -- atlandırmak
Гъуэтэн – küflenmek – гъэгъуэтэн -- küflendirmek
Ухулийн – paslanmak – гъэухулийн -- paslandırmak
Укlытэн – utanmak – гъэукlытэн -- utandırmak
Шынэн – korkmak – гъэшынэн -- korkutmak
Шынэн – korkmak – щышынэн – birinden korkmak
Щыпэн -- toplamak – гъэщыпэн – toplatmak
Гурымын – böğürmek – гъэгурымын – böğürtmek
Тхъуэн -- aklaşmak kırlaşmak – тхъун—bir şeyi
kırlaşmak
Пlэщlэн – acelesi olmak – гъэпlэщlэн – acele
ettirmek
Гувэн – gecikmek – гъэгувэн -- geciktirmek
Убэлэцын – ( saç ) dağınık olmak – гъэубэлэцын –
dağıtmak
Хъуэхъуэн – dua etmek – гъэхъуэхъуэн – dua ettirmek
Хъуэхъуэн – dua etmek – ехъуэхъун – birine dua etmek
Лlыщlэн – memuriyet – гъэлlыщlэн – memuriyet
ettirmek
Лlыщlэн – memuriyet – хуэлlыщlэн – birine memuriyet
etmek
Гъущlэн – susuz kalmak – гъэгъущlэн – susuz bırakmak
Жьэгъуэшхэн – geviş getirmek –гъэжьэгъуэшхэн --
getirtmek
Кlэзызын – titremek – гъэкlэзызын -- titretmek
Хъуэнэн – küfretmek – гъэхъуэнэн – küfrettirmek
Хъуэнэн – küfretmek – ехъуэнын – birine küfretmek
Бйэн – beddua etmek – гъэбйэн – beddua ettirmek
Убэн – dedikodu etmek – гъэубэн – dedikodu ettirmek
Удэфэн – şımarmak – гъэудэфэн – şımartmak
Укъуейн – kavlamak – гъэукъуейн – kavlatmak
Жэн -- akmak ---- гъэжэн -- akıtmak
Жэн – koşmak ---- гъэжэн -- koşturmak
İleri derslerde bu fiillerle ilgili nihai çalışmalar
da yapılacaktır. Şimdilik daha çok kullanıldıklarını
düşündüğüm fiillerin bunlar olduğunu düşünerek bu
kadarı ile yetiniyorum. Bu açıklamalar da kısmi
açıklamalardır. Bizler eğer fiilleri inceler isek
bize bir bakış açısı kazandırır diye düşünüyorum.
Burada yazılan birinci sütun fiiller Direkt olarak
kişi veya nesnenin bizzat yaptığı eylemin adının
zikredilmesidir ve birinci tür fiiller gibi
çekimlenirler. İkinci sütundaki fiiller ise bir
şeyin veya bir kişinin söz konusu edilip şahısların
figüran veya memur durumuna girdiği yapılardır.
Сэ сохъуахъуэ.
Уэ уохъуахъуэ.
Ар мэхъуахъуэ.
Дэ дохъуахъуэ.
Фэ фохъуахъуэ.
Ахэр мэхъуахъуэхэ.
Гъэ – ön eki ile geçişlilik sağlanışı sanırım
dikkatinizden kaçmaz.
Сэ ------- сэ ------- сы – з – гъэ – хъуэхъуащ.
Уэ ------- уэ ------- у - – б – гъэ – хъуэхъуащ.
Ар ----- абы ------ .- – и – гъэ – хъуэхъуащ.
Дэ ------- дэ ------ ды – д – гъэ – хъуэхъуащ.
Фэ ------- фэ ------фы – в – гъэ – хъуэхъуащ.
Ахэр -- абыхэм -- . -- – а – гъэ – хъуэхъуахэщ.
Сэ фэ сывгъэхъуэхъуащ.
Bu şekilde tablodan üretilebilecek 28 cümleyi
oluşturunuz.
Ayrıca fiillerin sonuna belirtili eki alarak gelen
Ali’dir türü yapılara da ileride gireceğiz.
Къафэ хъыджэбзыр Мазэщ.—Oynayan kız Maze’dir.
Пшынауэр Мазэ и нанэрщ.—Müzisyen Maze’nin ninesidir.
Ди хьэщlэр Заферщ. Misafirimiz Zafer’ dir.
Дыгъуасэ хэт къыфхуэкlуар?—Dün geleniniz kimdi?
Къытхуэкlар Заферщ. -- Gelenimiz Zafer’ di.
Къкlуар плъэгъуа? – Gelmiş olanı gördün mü?
Слъэгъуащ. – Gördüm.
Хэт ар? – Kimdir o?
Си ныбжьэгъурщ. – Arkadaşımdır.
Лэжьыгъэр зыхэзылъхьар Щокъул Илхьэнщ. |
